گفتار دوم : مشايخ شيخ طوسى در «الفهرست»

شيخ طوسى رحمه اللهدر ذكر طرق براى تأليفات ، غالباً تعبيراتى چون : «أخبرنا» و «حدّثنا» و امثال آن را در ابتداى آن طرق آورده است و به اين ترتيب ، مشايخ مستقيم خود را در طريق به كتاب ها معرّفى كرده است .اين مشايخ ، عبارت اند از :
1 . محمّد بن محمّد بن نعمان ، ابو عبد اللّه ، معروف به شيخ مفيد
2 . حسين بن عبيد اللّه غضايرى ، ابو عبد اللّه
3 . احمد بن عُبْدون ، ابو عبد اللّه معروف به ابن حاشر
4 . على بن احمد بن محمّد ، ابو الحسين ، ابن ابى جيد
5 . احمد بن محمّد بن موسى ، معروف به ابن الصلت اهوازى
6 . سيّد على بن حسين موسوى ، معروف به سيّد مرتضى
7 . حسن بن قاسم محمّدى ، شريف ابو محمّد
8 . على بن شبل بن اَسد ، ابو القاسم
9 . احمد بن ابراهيم قزوينى
10 . حسين بن ابراهيم قزوينى
11 . هلال حفّار
12 . ابو طالب بن غرور
13 . جعفر بن حسين بن حسكه قمى ، ابو الحسين
14 . محمّد بن سليمان حمدانى ، ابو زكريّا
15 . ابو حازم نيشابورى .
شيخ طوسى از چهار نفر اوّل ، بيشترين نقل را در الفهرست دارد .
چنان كه ملاحظه مى شود ، از سه نفر اوّل اين اساتيد ، با كنيه «ابو عبد اللّه » ياد شده است . از اين رو ، در مواردى كه شيخ طوسى از ابو عبد اللّه نقل مى كند ، تشخيص دقيق فرد مورد نظرِ وى ، گاه مشكل مى نمايد ؛ هرچند با بررسى كلام شيخ طوسى روشن مى شود كه در مواردى كه وى تعبير «أبو عبد اللّه » را بدون هيچ قيدى ذكر كرده ، مرادش شيخ مفيد بوده و در ساير موارد ، آن را به صورت مقيّد آورده است . ^۱
البتّه در موارد نادرى كه مرحوم شيخ بدون قيد از كنيه «ابو عبد اللّه » استفاده نموده ، اين كنيه را بر مورد شايع (غالب) حمل مى كنيم و مراد از آن را شيخ مفيد به شمار مى آوريم .
نكته اى كه قابل توجّه است ، آن كه : اين اشتراك اسمى ، هيچ گونه ضررى به اسناد
شيخ طوسى نمى زند ؛ چرا كه اين سه نفر ، همگى افرادى ثقه و مورد اعتمادند. ^۲