اَشكال مختلف تعويض سند

تعويض سند ، به دو شكل مختلف ، قابل تصوير است كه اجمال آن به شرح زير مى آيد :
شكل اوّل . تعويض سند ، در مواردى كه خودِ شيخ طوسى رحمه اللهبه كتاب يا راوى اى ، اسناد مختلف دارد .
شكل دوم . تعويض سند ، در مواردى كه سند شيخ طوسى ، به صورت كامل براى كتاب ديگر ، مفيد است .

شكل اوّل. تعويض بخش نخستين سند

اين نوع از تعويض سند ، با وجود سه شرط زير ، امكانپذير است :
الف . وجود راوى ضعيف در بخش نخست سند . سبب ضعف راوى ، مى تواند مجهول بودن ، عدم ثبوت توثيق ، اتّفاق بر ضعف و يا هر مورد ديگرى باشد .
ب . وجود راوى ثقه در همان سند ، به طورى كه جايگاه وى در سند نسبت به معصوم ، از جايگاه راوى ضعيف ، نزديك تر باشد .
به عبارت ديگر ، راوى ضعيف ، با همان سند ، از ثقه روايت كند (چه بى واسطه و چه باواسطه) . و موثّق بودن واسطه شرط نيست ؛ بلكه شرط اصلى ، آن است كه در سند ، جايگاه راوى ثقه ، بالاتر از جايگاه راوى ضعيف باشد .
ج . وجود سندى صحيح به تمام كتاب ها و روايت هاى آن ثقه ؛ همانند آنچه شيخ طوسى رحمه اللهدر الفهرست ، در ابتداى برخى از طرق و اسناد صحيح ، آورده است : «أخبرنا بجميع كتبه و رواياته فلان ، عن فلان» .
هر زمان كه اين شروط سه گانه فراهم آيند ، اين شكل از تعويض ، ممكن خواهد بود ، بدين گونه كه بخش نخست سند ـ كه داراى ضعف است و پس از آن ، راوى ثقه قرار دارد ـ به سند صحيحى براى همه كتاب ها و روايت هاى آن ثقه ، تبديل مى شود .