گفتار ششم : رمزها و باب هاى «رجال الطوسى»
از آن جا كه رجال الطوسى و چند كتاب ديگر ، در دانش رجال به عنوان «اصول» ، شناخته شده اند و كتاب هاى رجالى متأخّر از آنها ، از اين اصول ، بسيار استفاده كرده اند ، متأخّران براى هر يك از اين كتاب ها رمزى قرار داده اند تا تكرار نام آنها موجب درازايى نگردد .
نخستين كسى كه براى كتاب هاى رجالى و باب هاى مختلف طبقات رجال ، نامگذارى كرده ، ابن داوود حلّى (647 ـ بعد از 707 ق) است . وى در مقدّمه كتاب رجالش به اين مطلب تصريح كرده است . ۱
در باره رجال الطوسى بديهى است كه علاوه بر نام كتاب ، براى هر يك از باب هاى آن نيز رمزى خاص ، نامگذارى شده باشد ؛ چرا كه باب هاى آن ، طبقات راويان را بيان مى كنند .
البتّه در ميان متأخّران، در برخى از رمزهاى مربوط به اين كتاب ، اختلاف هايى وجود دارد ، بدين ترتيب كه كسى ، رمزى متفاوت با ديگرى براى يك باب قرار داده است . اين رمزها با موارد اختلافشان ، عبارت اند از :
رجال الطوسى ......... جخ عغعغ اصحاب رسول اللّه صلى الله عليه و آله ......... ل
اصحاب امام على عليه السلام ......... ى عغعغ اصحاب امام حسن عليه السلام ......... ن
اصحاب امام حسين عليه السلام ......... سين عغعغ اصحاب امام على بن الحسين عليهماالسلام ......... ين
اصحاب امام باقر عليه السلام ......... قر عغعغ
اصحاب امام صادق عليه السلام ......... ق
اصحاب امام كاظم عليه السلام ......... م / ظم عغعغ
اصحاب امام رضا عليه السلام ......... ضا
اصحاب امام جواد عليه السلام ......... د / ج عغعغ
اصحاب امام هادى عليه السلام ......... دى
اصحاب امام عسكرى عليه السلام ......... كر / رى عغعغ
من لم يروِ عن واحد من الأئمّة عليهم السلام ......... لم
تذكّر اين نكته لازم است كه رمز «لم» در رجال ابن داوود با رمز «لم» در ساير كتاب هاى رجالى تفاوت دارد ؛ زيرا تمام متأخّران ، اين رمز را تنها براى باب «من لم يروِ عنهمِ» رجال الطوسى به كار برده اند ؛ ليكن ابن داوود ، آن را براى «من لم يروِ عنهمِ» تمام كتاب ها ، به كار برده است ، بدين ترتيب كه او رمز «لم» را همراه با رمز كتابى آورده است كه در آن به «عدم روايت شخص» ، تصريح شده و يا به «روايت كردن شخص از ائمّه عليهم السلام » تصريحى نشده است .
براى نمونه ، ابن داوود چنين گفته است : «لم ، كش» يا «لم ، جش» يا «لم ، ست» كه اوّلى بيانگر عدم روايت شخص بر اساس رجال الكشّى ، دومى بيانگر عدم روايت شخص بر اساس رجال النجاشى ، و سومى بيانگر عدم روايت شخص بر اساس الفهرستِ شيخ طوسى است .
البتّه بسيارى از متأخّران ، چون : فاضل استرآبادى در منهج المقال ، سيّد مصطفى
تفرشى در نقد الرجال و ابو على حائرى در منتهى المقال ، به خاطر توجّه نكردن به معناى رمزنويسى ابن داوود ، كار وى را اشتباه خوانده اند .
براى مثال ، آنان در رجال ابن داوود ، در شرح حال : اَبان بن عمر ۲ يا اَبان بن عثمان ۳ ، به ترتيب به رمزهاى «لم ، جش» و «لم ، كش» برخورد كرده اند و از آن جا كه شيخ طوسى رحمه الله در رجالش هر دوى آنها را از اصحاب امام صادق عليه السلام برشمرده و نامشان را در باب «من لم يروِ عنهم عليهم السلام » نياورده است ، اين دو مورد را از اشتباهات ابن داوود دانسته اند .
به عبارت ديگر ، آنان رمزهاى فوق را رمزهاى جدا از هم به حساب آورده و رمز واحد تركيبى نشمرده اند . ۴
1.رجال ابن داوود ، ص ۲۶.
2.رجال ابن داوود ، ص ۳۰ (ش ۸).
3.رجال ابن داوود ، ص ۳۰ (ش ۶).
4.براى آشنايى بيشتر با اصطلاحات خاصّ ابن داوود ، ر . ك : رجال ابن داوود ، ص ۲۰ و ۲۱ (مقدّمه سيّد محمّد صادق بحر العلوم) ؛ قاموس الرجال ، ج ۱ ، ص ۴۱ ـ ۴۳.
