خاندان نجاشى

خاندان نجاشى ، از جمله خاندان هايى است كه در كوفه مى زيسته و در آن شهر ، شناخته شده بوده اند . از اين خاندان ، عالمان و مصنّفان و راويان حديث ، از عصر عبد اللّه نجاشى تا عصر مؤلّف رجال النجاشى ، وجود داشته اند . ^۱
بزرگان اين خاندان ، بر اساس اطّلاعات موجود ، عبارت اند از :
1 . على بن احمد بن عبّاس نجاشى (پدر نجاشى) .
نجاشى رحمه اللهدر شرح حال شيخ صدوق ، از وى نقل نموده است . ^۲ بر اساس اين شرح حال ، پدر نجاشى در سال 355ق و به هنگام ورود شيخ صدوق به بغداد ، از وى روايت كتاب هايش را اجازه گرفته است .
صاحب رياض العلماء ، وى را با كنيه «ابو الحسن» و وصف «العالم المحدّث الجليل» معرّفى كرده و عدم ذكر شرح حال وى را از سوى نجاشى، غريب شمرده است. ^۳
آنچه به نظر مى رسد ، اين كه : وجهى براى غرابت مذكور ، وجود ندارد ؛ زيرا نجاشى رحمه الله كتاب خود را در بيان نام مصنّفان ، نگاشته است و پدر نجاشى ، كتابى را تصنيف نكرده است . در رياض العلماء ، به اين نكته تصريح شده كه مؤلّف به تأليفى كه از وى باشد ، برخورد نكرده است .
2 . احمد بن عبّاس نجاشى (جدّ نجاشى) .
وى از مشايخ هارون بن موسى تلّعكبرى است . نجاشى در شرح حال على بن عبيد اللّه بن حسين ، به واسطه پدرش ، از وى نقل نموده است . ^۴
كنيه وى «ابو يعقوب» ، لقب او «صيرفى (صرّاف درهم)» و به «ابن طيالسى» ^۵ معروف بوده است .
تلّعكبرى در سال 335ق ، از وى روايت شنيده و از او اجازه نقل گرفته است . دعاى «الكامل» را از وى نقل مى كنند . ^۶
در كتاب هاى شيعه ، وى تنها در باب «من لم يروِ عنهمِ» رجال الطوسى ، شرح حال دارد و مرحوم شيخ تا حدودى ، اطّلاعات دقيقى را از او در اختيار گذاشته است ، تا آن جا كه محلّ منزلش (درب البقر») را هم ذكر كرده است .
نيز در اغلب كتاب هاى رجالى ، از وى نام برده نشده است . تنها وحيد بهبهانى در تعليقه اش ، اجازه داشتن تلّعكبرى از وى را به وثاقت او مشعر دانسته است؛ ^۷ ولى مامقانى ، از اين اجازه ، دست كم ، حسن وى را استفاده كرده است . ^۸
از مشايخ وى هشام بن حكم ، و از شاگردان وى تلّعكبرى و ابراهيم بن هاشم را مى توان نام برد .
3 . ابراهيم بن محمّد (جدّ پنجم نجاشى) .
نجاشى رحمه الله ، شرح حال وى را در كتاب خويش آورده و نام او را ابراهيم بن ابى بكرمحمّد بن ربيع ، معرّفى كرده و نسبش را تا خزيمه ، ذكر نموده است . او سپس در مورد وى چنين گفته است :
او و برادرش اسماعيل بن ابى السمال ، ثقه هستند و از امام كاظم عليه السلام روايت نقل كرده اند. آن دو از واقفيان اند. كشّى در كتاب رجالش ، روايتى را از آن دو نقل كرده كه بر ترديد و توقّفشان در اعتقاد به وقف ، دلالت دارد.
او سپس كتاب النوادر را به وى نسبت داده و سند خود را به او ، نقل كرده است . ^۹
نكته قابل توجّه ، آن كه : نجاشى رحمه الله در شرح حال خودش در بيان نسب ابراهيم بن محمّد ، اختصار را رعايت كرده و برخى از واسطه ها را نياورده است ، از جمله : نام «عُمير» را از ميان «بجير» و «اُسامه» ، ساقط نموده ، نام ربيع بن ابراهيم و ابو السمال را نياورده و اضافه محمّد به ربيع يا ربيع به ابو السمال را نيز از باب اختصار ، آورده است . اين اختصارات تا آن جاست كه برخى در اين كه عنوان :
«إبراهيم» ، جدّ نجاشى باشد ، ترديد كرده اند . ^۱۰
شيخ طوسى در كتاب رجالش (در بخش راويان امام كاظم عليه السلام ^۱۱ ) ، علاّمه در قسم دوم خلاصة الأقوال ^۱۲ و ديگر مؤلّفان در كتاب هاى رجالى خويش ، هر دو برادر را واقفى دانسته اند .
كشّى به نقل از حمدويه ، از حسن بن موسى ، درباره احمد بن محمّد بزّاز چنين نقل مى كند :
[احمد] گفت : يك بار ابراهيم بن ابى السمال با من ملاقات كرد . به او گفتم : اى ابو حفص! اعتقاد تو چيست؟ گفت : اعتقاد كسى كه شيعه است . پس به او گفتم : اى ابو جعفر! گاه به دليلى در حيات ابو الحسن[ عليه السلام ] ، و گاه به دليل ديگر ، در مرگ او شك مى كنم ؛ ليكن اگر وى وفات يافته باشد ، براى امامت ، كسى غير از امام شما نيست.
حسن گفت : وى با همين حال شك ، وفات نمود. ^۱۳
از اين روايت استفاده مى شود كه واقفى بودن ابراهيم ، ثابت نيست ، بلكه او با شك و توقّف ، از دنيا رفته است .
به هر حال ، وى از سوى نجاشى توثيق شده و جمعى نيز وثاقتش را پذيرفته اند . از اين گذشته ، معقول نيست كسى كه امام كاظم عليه السلام را حجّت خدا مى داند ، در احكام فرعى (فقهى) ، به ايشان دروغ ببندد . ^۱۴
4 . عبد اللّه بن نجاشى .
نجاشى رحمه الله وى را اين گونه معرّفى مى كند :
عبد اللّه بن النجاشىّ بن عثيم بن سمعان ، أبو بجير الأسدىّ النصرىّ. ^۱۵
مراد از «نصرى» ، منتسب بودن وى به بنى نصر بن قعين است .
نجاشى رحمه اللهدر توصيف وى مى گويد :
او از امام صادق عليه السلام نامه اى را ـ كه امام عليه السلام به وى نگاشته بود ـ روايت كرده است . او از طرف منصور ، والى اهواز بوده است. ^۱۶
اين عبارت ، بر توثيق يا تضعيف عبد اللّه دلالت ندارد . از اين رو ، متأخّرانِ از نجاشى ، در وثاقت و ضعف وى ، اختلاف كرده اند و هر دسته ، دلايلى را براى رأى خويش اقامه نموده است .
در روايات ، شواهدى وجود دارد كه بر امامى بودن وى دلالت دارد ، از جمله : كشّى به سند خويش ، از عمّار سجستانى نقل مى كند كه :
از سجستان تا مكّه با ابو بجير عبد اللّه بن نجاشى همراه گشتم و او اعتقاد زيديّه داشت . هنگامى كه به مدينه رسيديم ، من به سوى امام صادق عليه السلام رفتم و او به سوى عبد اللّه بن حسن رفت.
چون باز گشت ، وى را مضطرب ديدم . او در بستر مى غلطيد و آه مى كشيد . پس به او گفتم : اى ابو بجير! تو را چه مى شود؟ وى گفت : «هنگامى كه صبح دميد ، از امام خود برايم اجازه ملاقات بگير» .
چون صبح شد ، بر امام صادق عليه السلام وارد شدم و پس از كسب اجازه از امام عليه السلام ، وى بر ايشان وارد شد . امام عليه السلام وى را نزديك خود جاى داد . سپس ابو بجير گفت : «فدايت شوم! من هميشه به فضل شما اقرار داشته ام و [هم اكنون] حقّ امامت را براى شما مى دانم و نه جز شما».
پس از پايان ماجراى ملاقات ، عمّار سجستانى مى گويد :
ابو بجير به من گفت : «اى عمّار! شهادت مى دهم كه اين ، عالِم آل محمّد است . اعتقاد من باطل بود و او صاحب امر و امام است». ^۱۷
روايات ديگرى نيز هستند كه به شكلى بر امامى بودن عبد اللّه دلالت دارند ، از جمله :
امام صادق عليه السلام در مكاتبه اى به وى نگاشت : «بسم اللّه الرحمن الرحيم . برادرت را شاد كن ؛ خدا تو را شاد مى كند» . چون نامه به عبد اللّه رسيد ، نامه را بوسيد و بر چشم خود نهاد و اطاعت امر ايشان را گردن نهاد. ^۱۸
5 . ابو سِمال اسدى .
وى از شاعران بزرگى است كه در جاهليّت ، شعر مى سروده و اسلام را درك كرده است .