119
تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری

وى در جامع الأسرار ، مطلبى را درباره پيامبران صاحب شريعت و اوصياى آنان از منبع ديگرى نقل كرده است ۱ كه در الكشكول وجود دارد . ۲ با توجّه به تصريح آملى به نقل مطلب از جاى ديگر ، به نظر مى رسد كه وى ، مطلب ياد شده را از الكشكول برگرفته است . اين امر نشانگر تعدّد نويسندگان دو كتاب جامع الأسرار و الكشكول است .
موضوع كتاب ، اثبات مواضع شيعه در باب امامت با استفاده از آيات ، احاديث و ادلّه عقلى است . نويسنده ، در مقدّمه ، به انگيزه خود از نگارش كتاب پرداخته و مى نويسد :
پس از وقوع آشوب ميان شيعيان و اهل سنّت به سال 735 ق، بزرگى، از من درباره ريشه ها و اسباب اين فتنه پرسيد و از من خواست كه دراين باره ، كتابى بنويسم و من، اين كتاب را در پى خواهش او پرداختم. ۳
نويسنده ، پس از بيان مقدّمه ، در ريشه يابى اختلافات شيعه و اهل سنّت ، به آغاز آفرينش آدم عليه السلام بر مى گردد و داستان حضرت آدم و كينه توزى و حسدورزى ابليس به او را در پىِ سجده فرشتگان به وى ، بيان مى كند . نويسنده ، براى مطالعه بيشتر درباره سرگذشت حضرت آدم و شيطان ، به رساله مستقل خود در اين زمينه ، ارجاع مى دهد ۴ و در ادامه ، داستان هابيل و قابيل را مطرح مى كند و نتيجه مى گيرد كه هرگاه پيامبرى الهى يا امام منصوب از طرف خدا در جامعه حضور داشته باشد ، ناگزير ، انسان ها نيز به دو گروه قابيلى يا هابيلى تقسيم خواهند شد . و بدين سان ، نويسنده ، اختلاف ميان شيعه و اهل سنّت را تداوم اختلاف حقّ و باطل در ادوار

1.الكشكول فى ما جرى على آل الرسول، ص ۸ .

2.ر . ك : جامع الأسرار ، ص۲۳۹ ـ ۲۴۲ .

3.ر . ك : الكشكول فى ماجرى على آل الرسول ، ص۴۲ ـ ۴۴ .

4.همان، ص ۱۵.


تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری
118

آمُلى است كه اندكى مقدّم بر سيّد حيدر آمُلى صوفى است. ۱
به نظر مى رسد كه انتساب كتاب الكشكول به آملى منتفى است ؛ زيرا افزون بر قرائنى كه صاحب رياض درباره عدم انتساب آن ذكر كرده ، از سنجش تاريخ نگارش الكشكول با سال تولد سيّد حيدر آملى مى توان نتيجه گرفت كه نويسنده كتاب ، آملى نمى تواند باشد . با توجّه به مقدّمه و متن الكشكول ، ۲ سال نگارش آن 735ق ، است .
از سوى ديگر ، هر چند تاريخ تولّد و وفات آملى در منابع رجالى ذكر نشده ، امّا او خود در نصّ النصوص ، تصريح كرده كه نگارش آن را به سال 781 ق ، شروع كرده و در سال 782 ق ، به پايان برده ، در حالى كه سن او 63 سال بوده است . ۳
بر اين پايه ، سال تولد آملى حدود سال 719 ق ، خواهد بود و بعيد است كه او در شانزده سالگى نويسنده كتاب الكشكول باشد ؛ چرا كه سيّد حيدر ، تا سى سالگى در ايران بوده و بنا بر اين ، نمى تواند گزارشگر درگيرى هاى شيعه و اهل سنّت در بغداد به سال 735 ق ، باشد .
گذشته از اينها ، نويسنده الكشكول از رساله اى از خود درباره داستان ابليس و حضرت آدم عليه السلام ياد كرده :
قصّة إبليس مع آدم طويلة ، ليس هذا المختصر من بسطها ، فانّى أفردت رسالة مستقلّة بنفسها يجدها من يجدها ويفقدها من يفقدها . ۴
تا آن جا كه مى دانيم در منابع كتابشناسى ، چنين كتابى به آملى نسبت داده نشده است . ۵
قرينه ديگر بر نادرستى انتساب كتاب الكشكول به سيّد حيدر آملى آن است كه

1.همان جا.

2.الكشكول فى ما جرى على آل الرسول ، ص۷ و ص۹۷ .

3.المقدّمات من كتاب نص النصوص ، ص۵۳۷ .

4.الكشكول فى ما جرى على آل الرسول ، ص۱۵ .

5.ر . ك : جامع الأسرار ، مقدمه ، فهرست عام آثار آملى .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 105648
صفحه از 461
پرینت  ارسال به