حقيقى و مشاهده حسّى معصومان عليهم السلام ، نگاشته شده كه در ضمن بحث ، به مسائلى مانند : معراج جسمانى و برترى امامان بر پيامبران و فرشتگان و مناقب و مقامات آنان نيز پرداخته است .
حلّى ، در ابتداى كتاب ، سخن شيخ مفيد در أوائل المقالات ، در باب مجازى بودن رؤيت معصومان عليهم السلام توسّط محتضر را آورده و سپس ، به نقد ديدگاه وى پرداخته است . نويسنده ، در اوايل كتاب ، پس از طرح دشوارى فهم احاديث اهل بيت عليهم السلام ، بر ضرورت تسليم و پذيرش احاديث ، و نيز بر ناروايى تأويل احاديثى كه عقل ، آنها را در نمى يابد ، تأكيد ورزيده است .
به اعتقاد وى ، با توجّه به اين كه احاديث دشوار ، ممكن است متضمّن اسرار علوم آل محمّد عليهم السلام باشد ، بايسته است كه به خود معصومان ، ردّ و ارجاع و از آنان ، سؤال شود . ^۱
نويسنده المحتضر ، در اغلب موارد ، به مصادر حديثى خود ، تصريح كرده است . از جمله مصادر وى ، الكافى (المحتضر ، ص 10 ، 57 و 90) ، كتاب هاى شيخ صدوق (ص 5 ، 6 ، 31 ، 35 ، 37 ، 41 ، 68 ، 69 ، 76 ، 90 و 134) ، تهذيب الأحكام (ص 34) ، أمالى الطوسى (ص 6 ، 29 ، 82 ، 93) ، المصباح طوسى (ص 11) ، بصائر الدرجات (ص 5 ، 8 ، 9 ، 13 و 56) ، الاحتجاج (ص11) ، التفسير المنسوب إلى الإمام العسكرى عليه السلام (ص92) ـ كه روايت تفسير را از محمّد بن بابويه ، با اسناد خود از امام دانسته است ـ ، كشف الغمّة (ص 29) ، خطب أميرالمؤمنين عليه السلام ، از عبد العزيز بن يحيى جلودى (ص87) ، كتاب القائم عليه السلام ، از فضل بن شاذان (ص 4 ، 5 و 89) ، المزار ، از محمّد بن عليل حائرى (ص89) ، كتاب حسن بن كبش حسينى (ص 15) ، تفسير الثعلبى (ص102) و مسند ابن حنبل (ص 102) قابل ذكر است . محقّق تهرانى ، از وجود نسخه اى از المحتضر در

قال النبى صلى الله عليه و آله : الهوى إله معبود. ^۱
كان النبى يقول دائماً بين جماعة أصحابه: ما سبقكم أبو بكر بصوم و لا بصلاة، لكن بشى ء وقر فى صدره : حبّ الرياسة التى رغب فيها وعمل عليها وصار اليها. ^۲
گفتنى است در اين كتاب ، روايت جمع و تدوين قرآن توسّط اميرمؤمنان پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله آمده است . ^۳
نكته ديگر آن كه از نظر مؤلّف ، سلمان فارسى از آغاز دعوت پيامبر صلى الله عليه و آله همراه ايشان بوده است . استدلال وى به اين آيه است كه :
يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُو بَشَرٌ لِّسَانُ الَّذِى يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِىٌّ وَهَـذَا لِسَانٌ عَرَبِىٌّ مُّبِينٌ ^۴ . ^۵
كتاب الكشكول ، با مقدّمه سيّد عبد الرزاق موسوى مقرم ، از روى نسخه خطّى اى كه در پنجم شوّال سال 1106 به دست ركن الدين بن محمود نگاشته شده ، توسّط المطبعة الحيدرية ى نجف به سال 1372 ق ، منتشر شده و توسّط منشورات الرضى قم ، تجديد طبع شده است .

5 . المحتضر ^۶

اين كتاب ، نگاشته حسن بن سليمان حلّى (زنده در 802 ق) است كه در نقد ديدگاه شيخ مفيد درباره چگونگى رؤيت معصومان توسّط شخص محتضر و اثبات رؤيت