197
تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری

قِسم است : صحيح ، حَسَن و موثّق .
حديث صحيح ، حديثى است كه سند آن به معصوم متّصل بوده ، تمام راويان آن ، امامى عادل باشند .
حديث حَسَن ، حديثى است كه سلسله سند آن به وسيله راويان ممدوح ، بدون آن كه بر عدالتشان تصريح شده باشد ، روايت شود .
حديث موثّق ، حديثى است كه سلسله سند آن به وسيله راويانى كه اصحاب بر توثيقشان تنصيص كرده اند ، امّا فساد عقيده دارند ، روايت شود .
حديث ضعيف ، حديثى است كه هيچ يك از ويژگى هاى اقسام ياد شده را نداشته باشد .

اسباب عدول از اصطلاح پيشينيان

حديث پژوهان ، در تحليل اسباب و انگيزه هاى ابتكار اصطلاحات جديد ، به برخى مسائل ، اشاره كرده اند ، از جمله آن كه در دوره هاى متأخّر و بر اثر گذشت زمان و فاصله افتادن ميان صدرِ سلف ، چنان شد كه برخى كتاب ها و اصول مورد اعتماد گذشتگان ، به سبب تسلّط حاكمان جور و ترس از اظهار و استنساخ نسخ ، از ميان رفت . از سوى ديگر ، با پيدايى جوامع حديثى ، احاديث مأخوذ از اصول مورد اعتماد ، با احاديث برگرفته از اصول غير قابل اعتماد ، درهم آميخت و بدين سان ، بسيارى از امور و قرائنى كه سبب وثوق پيشينيان به احاديث مى شد ، از بين رفت و پسينيان ، نتوانستند با تكيه بر همان قرائن ، به صحّت صدور حديث ، وثوق پيدا كنند . از اين رو ، براى تشخيص احاديث معتبر از غير معتبر ، به وضع اصطلاح جديد پرداختند . ۱

1.ر.ك : مشرق الشمسين، ص ۳۰ ـ ۳۱؛ مقباس الهداية، ج ۱، ص ۱۸۲. براى مقايسه و تطبيق بيشتر ميان اصطلاحات متقدّمان و متأخّران، به منبع اخير مراجعه شود.


تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری
196

حديثى گفته مى شد كه مؤيّد به اسباب و قرائنى بود كه مايه وثوق و اعتماد به آن مى شد . ۱ برخى از اين قرائن ، عبارت بود از : وجود حديث در بسيارى از اصول چهارصدگانه كه در آن روزگار ، در دسترس ايشان بوده است ، تكرار حديث در يك يا چند اصل با طُرُق و اسانيد متعدّد و معتبر ، وجود حديث در اصل شناخته شده يكى از اصحاب اجماع (مانند يونس بن عبد الرحمان) ، يا كسانى كه صداقت آنها اجماعى است (مانند زراره) و يا كسانى كه عمل به روايت ايشان ، مورد اتّفاق است (مانند عمّار ساباطى) ، وجود حديث در يكى از كتاب هايى كه به يكى از ائمه عليهم السلام عرضه شده و مورد تأييد ايشان بوده است (مانند كتاب هاى يونس بن عبد الرحمن و فضل بن شاذان كه به امام عسكرى عليه السلام عرضه شده است) .
قرينه ديگر ، اخذ حديث از يكى از كتاب هاى مورد وثوق و اعتماد پيشينيان بود ، اعم از اين كه نويسنده كتاب ، امامى باشد (مانند كتاب الصلاة حريز بن عبد اللّه سجستانى و كتاب هاى بنى سعيد و على بن مهزيار) ، يا غير امامى باشد (مانند كتاب حفص بن غياث و كتاب القبلةى على بن حسن طاطرى) . ۲
براى نمونه ، شيخ صدوق ، بر اساس عرف پيشينيان ، هر روايت مورد وثوق و اعتماد را «صحيح» مى نامد و از اين رو ، تمام احاديث كتاب من لايحضره الفقيه را كه به گفته خود ، از كتاب هاى مشهورِ مورد اعتماد ، استخراج كرده ، صحيح شمرده است ، در حالى كه بسيارى از احاديث كتاب من لايحضره الفقيه ، بر اساس تعريف پسينيان ، صحيح شمرده نمى شوند ، بلكه در رده احاديث حَسَن ، موثّق و بلكه ضعيف ، قرار مى گيرند . ۳ بر اين پايه ، از ديدگاه پسينيان ، حديث معتبر بر سه

1.مشرق الشمسين، ص ۲۶.

2.همان، ص ۲۶ ـ ۲۹ ؛ الوافى، ج ۱، ص ۲۲ ـ ۲۳.

3.مشرق الشمسين، ص ۲۹؛ الوافى، ج ۱، ص ۲۳.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 86796
صفحه از 461
پرینت  ارسال به