213
تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری

بشير آمده است . ۱
علاّمه ، در يادكرد برخى اَعلام ، به ضبط آنها نيز اشاره مى كند . ۲
خاتمه كتاب ، شامل ده فايده مهم است كه توجّه به آنها در فنّ رجال ، ضرورى است . اين فايده ها شامل اين مطالب است : تعيين اسامى كسانى كه به كنيه معروف اند ؛ تعيين ابو جعفر در روايات سعد بن عبد اللّه از او ؛ تعيين عدّه در اسانيد كلينى ؛ مستثنيات محمّد بن حسن بن وليد از روايات محمّد بن احمد بن يحيى ؛ بيان نوّاب اربعه حضرت حجّت ـ سلام اللّه عليه ـ ؛ يادكرد برخى از مذمومان (به نقل از شيخ طوسى) ؛ افراد صالحى كه توسّط نوّاب اربعه برايشان توقيع آمده است ؛ ذكر كيفيت طُرُق شيخ طوسى و شيخ صدوق به راويانى كه آنها را ملاقات نكرده اند ؛ و تعيين حمّاد در اسناد ابراهيم بن هاشم به او .
واپسين فايده خاتمه ، طُرُق متعدّد علاّمه حلّى به هريك از طوسى ، صدوق ، ابو عمرو كشّى و نجاشى است كه همه آنها از طريق پدر علاّمه حلّى است .
برخى ديگر از ويژگى هاى رجال علاّمه حلّى عبارت اند از : ۳
1 . همچنان كه گفته شد ، قِسم اوّل رجال علاّمه به ذكر كسانى اختصاص دارد كه نويسنده به روايت ايشان عمل مى كند و قسم دوم ، شامل كسانى كه به روايت ايشان عمل نمى كند . بر اين اساس ، علاّمه ، همچنان كه در قسم اوّل ، اماميان ممدوح را مى آورد ، افراد فاسد المذهبى مانند ابن بكير و على بن فضّال را كه به روايتشان عمل مى كند نيز در اين قسم مى آورد . او افراد موثّقى را كه به روايتشان عمل نمى كند ، در قسم دوم مى آورد . افرادى كه درباره آنها توقّف كرده ، هرگاه گرايش به مدح فرد داشته

1.پيش تر ياد شد كه كسانى چند ، اقدام به مرتّب كردن اين كتاب نموده اند.

2.براى نمونه، ر.ك: ذيل عاصم بن حُميد حنّاط، ليث بن البخترى و مُعَتّب.

3.قاموس الرجال، ج ۱، ص ۳۵ ـ ۳۶.


تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری
212

نيز مستدركى توسّط ميرزا لطف على بن محمّد كاظم تبريزى شيرازى (م 1350 ق) تهيّه شده است . ۱
خلاصة الأقوال ، توسّط محمّد باقر بن محمّد حسين تبريزى به سال 1290 ق ، به فارسى ترجمه شده است . اين ترجمه به خطّ مترجم در كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى موجود است . ۲
بارى! علاّمه حلّى در مقدّمه خلاصة الأقوال ، پس از يادكرد ضرورت علم رجال و نيازمندى عالمان دينى در استنباط احكام به آن ، كتاب خود را حدّ وسط كتاب هاى رجالى پيشين مى داند كه برخى به غايتْ مفصّل و برخى در نهايتِ اختصارند . او تأكيد مى كند كه به ذكر تمام راويان نخواهد پرداخت ؛ بلكه تنها از دو قِسم سخن خواهد گفت : قسم نخست ، كسانى كه به روايت ايشان اعتماد مى كند يا قبول سخن او نزد نويسنده مرجّح است . قسم دوم ، افرادى كه روايت ايشان را ترك گفته يا درباره آنها توقّف كرده است . ۳
علاّمه حلّى ، هريك از حروف الفبا را تحت يك فصل ، سامان داده كه هر فصل ، خود به چند باب تقسيم مى شود . براى مثال ، فصل اوّل به اسامى اى كه با همزه شروع مى شود ، اختصاص دارد كه هر اسمى ، خود ، شامل يك باب است . مثلاً باب ابراهيم ، باب اسماعيل . در تبويب باب ها ، فقط حروف اوّل لحاظ شده و ترتيب حروف بعدى لحاظ نشده است . مثلاً باب اسماعيل ، قبل از اسحاق ، و باب ادريس ، پس از ايّوب آمده است . در ذكر اسامى هر باب نيز حروف اوّل نام پدران رعايت نشده است . مثلاً ابراهيم بن نعيم ، قبل از ابراهيم بن ابى محمود ، و جعفر بن سهيل ، پيش از جعفر بن

1.همان، ج ۲۱، ص ۴ (ش ۳۶۷۶).

2.مكتبة العلامة الحلّى، ص ۱۲۶؛ فهرست نسخ خطّى كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى، ج ۱۷، ص ۳۴۹ (ش ۵۹۵۵).

3.خلاصة الأقوال، ص ۲ ـ ۳.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 84635
صفحه از 461
پرینت  ارسال به