فقه الحديث

فقه الحديث در اين دوره ، در قالب نوشتنِ شرح و حاشيه بر متون حديثى ، رخ نموده است . در اين بخش ، اين آثار را مى شناسانيم .

الف) آثار چاپى

شرح حديث حقيقت

اين اثر به علاّمه حلّى (م 726 ق) نسبت داده شده است . محقّق تهرانى با استناد به متن كتاب (كه با ساير آثار علاّمه حلّى ناهمگون است) و نيز عدم يادكرد آن در فهرستِ نوشته هاى علاّمه حلّى ، انتساب كتاب به ايشان را نادرست دانسته است . وى احتمال داده كه كتاب ، از آنِ جلال الدين دوانى باشد ؛ چرا كه او در رساله «خلق الأعمال» ، به اثر مورد بحث ، ارجاع مى دهد . ^۱
سيّد عبد العزيز طباطبايى نيز در مكتبة العلاّمة الحلّى نوشته است :
لم ينسبه أحد إلى العلاّمة الحلّى و طبع منسوباً له من دون ذكر مصدر يعتمد عليه فى هذه النسبة . ^۲
به نظر مى رسد در اين گونه موارد كه در منابع معتبر رجالى و كتابشناختى ، اين كتاب به علاّمه حلّى نسبت داده نشده است ، با بررسى متن اثر و سنجش آن با آثار شناخته شده علاّمه ، مى توان درباره درستى يا نادرستى انتساب كتاب به نويسنده ، داورى كرد . بر اين پايه ، به نظر مى رسد به گواهى متن شرح حديث حقيقت ، اين اثر ، از علاّمه حلّى نيست . اينك شواهد اين مطلب :
1 . نگارش شرح و بيان براى يك روايت ، نشانه عنايت شارح به متن و محتواى آن است . طبعاً عمل شرح يك روايت از آن جا آغاز مى شود كه شارح آن ، اوّلاً آن را از

عمدة الطالب فى أنساب آل أبى طالب (تيمورى)

اين كتاب ، مفصّل و غير مبوّب بوده و نويسنده در آن ، كتاب هاى على بن محمّد صوفى و ابو نصر سهل بخارى را گرد آورده و مطالبى ديگر ، بدان افزوده و آن را به تيمور لنگ گوركانى تقديم كرده است . ^۱
نسخه اى از اين كتاب ، در كتاب خانه دانشگاه تهران موجود است كه در هجدهم شوّال 969 در مدينه نوشته شده است . ^۲

عمدة الطالب فى أنساب آل أبى طالب (مشعشعى)

اين كتاب ، نگارش سوم از عمدة الطالب است كه ابن عنبه ، آن را براى سلطان شريف محمّد بن فلاح مشعشعى و به سال 827 ق ، نگاشته است . ^۳ نسخه هاى خطّى اين كتاب در كتاب خانه سيّد صدر در كاظمين و كتاب خانه شخصى على كاشف الغطاء در نجف و نيز كتاب خانه آية اللّه مرعشى موجود است كه به سال 992 ق ، كتابت شده است . ^۴ در پايان كتاب ، خاتمه اى در اصطلاحات علم نسب ، آمده است .

وفيات العلماء وتواريخهم ^۵

اين كتاب ، نوشته شيخ تقى الدين ابراهيم بن على كفعمى (م 905 ق) است . روضات الجنّات ، در شرح حال محمّد بن ادريس و برخى ديگر ، از آن استفاده كرده است . ^۶ نيز بنا به گفته شيخ آقا بزرگ ، شيخ سليمان بن عبد اللّه ماحوزى در سلافة البهية ، از آن بهره جُسته است . ^۷