حسين بن عبدالصمد ، عالم ، فاضل ، آشنا با تاريخ ، متبحّر در لغات و حاضرْ جواب در نوادر و امثال بود. وى ، قرائت كتب احاديث را در بلاد عجم ، تجديد كرد. ^۱
همچنين ، درباره او آمده است:
از مشايخ عظام جبل عامل و در جميع فنون علوم به تخصّص فقه و تفسير و حديث و عربيّت ، فاضل و دانشمند بود. خلاصه ايّام شباب و روزگار جوانى را در صحبت شهيد ثانى زنده جاودانى شيخ زين الدين رحمه اللهبه سر كرده ، به تصحيح حديث و رجال و تحصيل مقدّمات اجتهاد و كسب كمال ، مشارك و مساهم يكديگر بودند. بعد از آن كه جناب شيخ به جهت تشيّع به دست روميان به درجه شهادت رسيد ، ^۲ مشارٌ اليه از وطن مألوف به جانب عجم آمد. ^۳
مظفّر على ، از ديگر شاگردان شيخ بهايى مى نويسد:
... [ شيخ حسين بن عبدالصمد] در تحصيل علوم و معارف ، تحقيق مطالب اصول و فروع ، شريك و معاصر شهيد ثانى بوده است. ^۴
البته طرح بحث مشاركت وى با شهيد ثانى ، توسّط مظفرعلى و صاحب عالم آراى عباسى ، مورد انتقاد صاحب رياض العلماء شده و وى را بر اين عقيده ساخته كه شيخ حسين عاملى ، از شاگردان مشهور شهيد ثانى بوده است . ^۵
شيخ حسين بن عبدالصمد ، به حديث ، توجّه زيادى داشته و از اوضاع نابه سامان

بنا به گفته شيخ حرّ عاملى ، وى از راويان از محقّق كركى است، ^۱ به اين صورت كه بعد از آمدن وى از جبل عامل به اصفهان ، از محقّق كركى اجازه اى تقاضا مى نمايد و او نيز به تاريخ 939 ق ، اجازه اى براى اين محدّث جليل القدر مى نويسد. ^۲
در ذكر فعّاليت هاى وى آمده است: كمال الدين ، اوّل كسى است كه حديث شيعه را در عصر صفوى در اصفهان منتشر ساخت. ^۳
علاّمه مجلسى ، بارها در اجازات خود ، از او ياد كرده و در همه آنها گفته كه وى ، جدّ مادرى پدرش بوده است. ^۴
كمال الدين ، در نطنز ساكن گرديد و پس از آن در اصفهان به فعّاليت هاى علمى و نشر حديث پرداخت و در نهايت ، در نطنز مدفون گرديده است. ^۵

چهار . حسين بن عبدالصمد عاملى

از علماى ديگرى كه موجب ترويج حديث شيعه در اين عصر گرديد ، شيخ عزّالدين حسين بن عبدالصمد حارث جبعى عاملى (918 ـ 984 ق) ، پدر شيخ بهايى (م 1031 ق) است.
افندى ، در رياض العلماء ، درباره او مى نويسد:
انسانى فاضل ، عالم ، جليل القدر ، اصولى ، متكلّم ، فقيه ، محدّث ، شاعر و ماهر در صنعت لُغَز (چيستان و معمّا) بوده است. ^۶
نظام الدين قريشى ، شاگرد شيخ بهايى نيز مى نويسد: