اربعه متأخّر به حساب مى آيد ، بر اساس مستندات و مدارك قوى ، جوامع الكلم به عنوان اثر روايى چهارم از كتب اربعه متأخّر شيعه است. اينك به معرّفى اجمالى هر كدام از اين كتب مى پردازيم.
يك . الوافى
از عالمان بزرگ بعد از محمّد تقى مجلسى ، محمّد بن مرتضى كاشانى معروف به ملاّ محسن فيض كاشانى (م 1091 ق) است كه در بسيارى از رشته هاى علوم معقول و منقول ، سرآمد اَقران بود. مهم ترين اثر وى در علم حديث ، كتاب الوافى است. اين كتاب ـ كه يكى از بزرگ ترين و جامع ترين كتاب هاى حديثى در عصر صفوى است ـ شامل شرحى بر اصول و فروع الكافى است و اخبار كتب اربعه را با بياناتى گاه ، اجمالى ذكر كرده ۱ و آن را به سال 1068 ق ، به پايان رسانده است.
هدف فيض از تأليف اين كتاب ، جمع كردن بين كتاب هاى چهارگانه اساسى شيعه بوده است ، بدين صورت كه هر يك از آنها را داراى نقص هايى ديده و دانسته است تنها از راه جمع آورى همه آنها در يك جا و افزودن آيات متناسب قرآن در هر مورد ، مى توان بر كتاب كاملى در اين باب ، دست يافت و دشوارى هاى آن كتاب ها را با توضيحى كه داده مى شود ، مرتفع كرد. فيض در شرح اين مشكلات ، به كتاب هاى معتبر حديث ، استناد جست و از اين راه ، كتابى پديد آورد كه جوينده را از مراجعه به كتاب هاى چهارگانه يادشده ، بى نياز مى سازد. ۲
فيض كاشانى ، در مقدّمه الوافى مى نويسد:
اين ، كتابى است كامل در فنون علوم دين ، دربرگيرنده بخشى از آنچه از علوم دين كه در قرآن مبين آمده و تمام احاديث ائمه اطهار ـ سلام اللّه عليهم ـ كه در اصول اربعه ـ كه مدار دانش حديث در روزگاران بر
