فليراجعهما» ، پيداست كه مطلب از حاشيه نويس است .
كتاب إرشاد القلوب ، بنا به نقل الذريعة ، توسّط شرف الدين يحيى بحرانى ، شاگرد محقّق كَرْكى تلخيص شده است . ^۱ نيز ابوالحسن شعرانى بر آن حاشيه زده است . ^۲
برخى از نسخ خطّى كتاب عبارت اند از : نسخه موجود در مكتبة الحسينية ى نجف ـ كه هر دو جزء با خطّ يكسان كتابت شده و به سال 1024 ق ، در تملّك شيخ محمّد صالح بن على قهپايى بوده است . نسخه ديگر ، متعلّق به كتاب خانه علاّمه حسن صدرالدين است كه دست خطّ تملّك شيخ حرّ عاملى بر آن است كه به سال 1083 ق ، به پسرش محمّد رضا بخشيده است . ^۳
اين كتاب ، به سال 1375 ش ، با تحقيق و تصحيح آقاى سيّد هاشم ميلانى توسّط انتشارات اسوه ، منتشر شده است . شايان ذكر است كه ـ همچنان كه محقّق كتاب تذكّر داده است ـ در نسخه چاپ منشورات الرضى و نسخه چاپ مؤسسة الأعلمى ، احتمالاً بنا به ملاحظات سياسى ، باب آخر جزء دوم ـ كه در بيان صفات دشمنان امام على عليه السلام بوده ـ حذف شده است . نكته ديگر آن كه در چاپ آقاى ميلانى ، برخلاف ساير نسخ چاپى ، جزء اوّل ، شامل 55 باب است ، بدين ترتيب كه باب پنجم نسخه هاى ديگر با عنوان «فى التخويف والترهيب» در نسخه تحقيق ايشان ، بر اساس نسخه خطّى كتاب خانه آستان قدس رضوى ، زير دو باب «فى التخويف والترهيب من كتاب اللّه جلّ جلاله» و «باب فى التخويف من الآثار» آمده است و بدين سان ، 55 بابى كه نويسنده در مقدّمه ذكر كرده ، در جزء اوّل تمام شده است . ^۴

بوده است . ^۱
قرينه ديگر آن كه ديلمى در مقدّمه كتاب ، تصريح كرده كه كتاب خود را در پنجاه و پنج باب ، سامان داده است . ^۲ در نسخه هاى مورد مراجعه (اعلمى ، منشورات شريف الرضى ، بوذرجمهرى ـ كه ترجمه است ـ و مطبعة العلميه نجف) ، جلد اوّل ، شامل 54 باب بوده و جزء دوم ، باب پنجاه و پنجم كتاب . چنان كه در پايان جزء اوّل نيز آمده است :
تمّ الجزء الأول من كتاب إرشاد القلوب سنة 1398 هجرية ويليه الجزء الثانى الباب الخامس و الخمسون والأخير و فيه فضائل الإمام على عليه السلام و مناقبه و غزواته. ^۳
درباره مضمون جزء دوم نيز مى توان گفت كه ذكر فضايل و مناقب اميرمؤمنان ، خصوصاً به شكلى كه ديلمى آورده ، مى تواند نوعى پند و يادآورى باشد ؛ چرا كه قصد او از آوردن اين مباحث ، استدلال و احتجاج براى اثبات امامت و ولايت امام على عليه السلام در مقابل مخالفان نيست ؛ بلكه يادآورى فضايل و مناقب ايشان ، براى شيعيان است . اين امر ، از عدم ذكر مصادر و اسانيد و نيز استفاده نكردن از منابع روايى اهل سنّت پيداست ، افزون بر آن كه هدف كلّى نويسنده ، ارشاد دل ها به صواب است ، و چه امر صوابى بالاتر از فضايل اميرمؤمنان ؟ ^۴
درباره ارجاع به بحار الأنوار و مدينة المعاجز كه در متن جزء دوم آمده ، گفته شده كه اين امر ، ناشى از اشتباه ناشر بوده كه از هامش نسخه خطّى وارد متن شده است . ^۵ در مواضع ديگر كتاب ، چنين ارجاع هايى ديده نمى شود و از تعبير «بتغيّر ما فمن أراده