نقد وبررسى كتاب «مدرسه حديثى قم و بغداد»

در ادامه سلسله
نشست‏هاى حديث‏پژوهى، نشست »نقد وبررسى كتاب
مدرسه حديثى قم و بغداد«، به همت گروه تاريخ و
مصطلحات پژوهشكده علوم و معارف حديث ، در
مؤسسه علمى - فرهنگى دارالحديث برگزار شد.

كتاب مدرسه حديثى قم و بغداد(1) اثرى در بيان
تطبيقى دو مكتب حديثى كهن شيعى؛ تأليف دكتر
اندره نيومن )استاد مطالعات اسلامى و ايرانى
در دانشگاه ادينبورگ انگلستان( است.

اهميت موضوع كتاب، پژوهشكده علوم و معارف حديث
را بر آن داشت تا محتواى اين كتاب را به بوته
نقد انديشمندان بسپارد. بر همين اساس در روز
چهارشنبه 85/6/22 نشستى با حضور حجج اسلام
مهندس حسن طارمى، دكتر محمدرضا جبارى، دكتر
سيد حسن اسلامى و سركار خانم دكتر شادى نفيسى
و نيز جمعى از محققان پژوهشكده علوم و معارف
حديث ترتيب داده شد تا كتاب ياد شده، از
زواياى مختلف بررسى شود. در اين نشست ابتدا
خانم دكتر شادى نفيسى درباره ساختار كتاب گفت:
»هدف موضوع كتاب ، بررسى تاريخى اعتقادات شيعه
است كه همّتش بر آن است كه شكل‏گيرى و تطوّر
يك عقيده خاصى را با توجه به مقتضيات زمانى و
مكانى آن بررسى كند .

موضوع اصلى را كه كتاب به آن مى‏پردازد موضوع
امامت است . اگرچه موضوعات ديگرى از موضوعات
اعتقادى و مباحث احكام را هم به آن اشاره
مى‏كند . بازه زمانى را كه درنظر گرفته است ،
دو قرن سوم و چهارم است ، اما عملاً از اواخر
قرن دوم يعنى از زمان اواخر حكومت هارون و
آغاز حكومت مأمون بحث كرده و بيشتر بحثش مربوط
به زمان و مقتضيات زمانى به همين اواخر قرن
دوم و اوائل قرن سوم باز مى‏گردد . بازه مكانى
را كه بررسى كرده است ، قم و بغداد است كه
توجه اصلى آن به قم است و بغداد را از اين جهت
موردتوجه قرار داده كه مدعى است كه كلينى بيست
سالى را كه كافى را تدوين كرده ، در بغداد به
سر برده و به اقتضاى زندگى كردنش در بغداد ،
كتابش كافى را در واقع ناظر بر مباحثى كه در
اين شهر مطرح است ، تدوين كرده است .« وى
افزود : »اين اثر در نه فصل سامان يافته است.
سه فصل ابتدايى به بحث پيرامون وضعيت سياسى
اجتماعى و فرهنگى قرون سوم و چهارم در دو
منطقه قم و بغداد پرداخته است. پنج فصل بعدى
به طور مفصل به بررسى سه كتاب : المحاسن برقى،
بصائر الدرجات و الكافى اختصاص يافته كه در
اين بررسى به اسناد كتاب‏ها توجه زيادى شده
است«.

كارشناسان حاضر بر اين نكته اتفاق نظر داشتند
كه اگرچه در جزئيات اين كتاب اشتباهاتى وجود
دارد - كه بعضاً هم نتيجه كتاب‏هايى است كه
مؤلف مبناى كار خود قرار داده - اما به لحاظ
شيوه تحليل محتوا، ارزشمند و درخور توجه است.
در كتاب‏هاى حديثى و كتاب‏شناسى‏هاى ما كمتر
ديده مى‏شود كه اين گونه دقيق و سامانمند، به
اطلاعات يك كتاب و ارتباط محتواى آن با شرايط
مكانى و زمانى‏اش پرداخته شود. ضمن اين كه
مؤلف در تحقيق خود از منابع بسيار زيادى بهره
برده است؛ حتى از منابع معاصر فارسى.

اين كتاب توسط سيد صادق اشكورى به فارسى
برگردانده شده است . در اين نشست ، كارشناسان
حاضر درباره ترجمه اثر نيز سخن گفتند و به نظر
آنان اين ترجمه داراى ايراداتى نيز هست؛ به
طورى‏كه قضاوت قطعى و نهايى درباره كار مؤلف،
براساس اين ترجمه امكان‏پذير نيست. اشتباهات
ديگرى هم در گزارش‏هاى تاريخى و تحليل ارتباط
قبايل در اين كتاب وجود دارد كه از ديد
كارشناسان حاضر، اين گونه امور براى كسى كه
دسترسى به برخى منابع نداشته، دور از ذهن
نيست.

گفتنى است، آقاى اندره نيومن از اساتيد
امريكايى الاصل دانشگاه ادينبورگ در اسكاتلند
انگليس ، سال‏هاست به عنوان استاد در اين
دانشگاه مشغول فعاليت است. تخصص ايشان در حوزه
فعاليت‏هاى شيعه‏شناسى و صفوى‏شناسى است و
بارها براى شركت در كنگره‏هاى مختلف به ايران
آمده است.

1. The
formative period of twelver- shiesm-hadith
as discourse between qum and Baghdad

 گزارش
نخستين كارگاه بررسى‏هاى روان‏شناختى در حديث

به دنبال
برگزارى دوره غير حضورى و عمومى كارگروه حديثى
كه به همراه محققان واحد جامعه‏شناسى انجام
شد، كارگاه اختصاصى واحد روان‏شناسى با هدف
تربيت محققان و افزايش مهارت‏هاى حديثى -
روان‏شناختى آنان برنامه‏ريزى شد. طرح اين
كارگاه توسط آقاى دكتر گلزارى ارائه و در
تاريخ 1385/3/4 در شوراى علمى واحد طرح گرديد
و با تغييراتى به تصويب رسيد.

اين كارگاه از چهارم تا ششم شهريور 1385 در
سالن جلسات مؤسسه برگزار گرديد

موضوع كارگاه: شادكامى

با توجه به اين كه مى‏بايست در عمل بر روى
موضوعى خاص كار شود، از ميان شاخه‏هاى متعدد
روان‏شناسى، »روان‏شناسى مثبت‏گرا« (Positive
Psychology) محور قرار گرفت و از ميان
سرفصل‏هاى آن، »شادكامى« (Happiness) به عنوان
موضوع اوّلين كارگاه انتخاب گرديد. روان‏شناسى
مثبت‏گرا حدود پانزده سال است كه به عنوان يكى
از شاخه‏هاى جديد روان‏شناسى به ثبت رسيده و
با مباحث دينى نزديكى زيادى دارد.

تركيب كارگاه

در مجموع هفده نفر در كارگاه شركت داشتند.
تركيب شركت‏كنندگان عبارت بود از:

هفت نفر از شركت‏كنندگان در دوره غير حضورى؛

چهار نفر از محققان آشنا با روان‏شناسى
پژوهشكده به منظور حضور در كارگروه‏هاى
چهارگانه و افزايش سرعت و دقت در پژوهش؛

دو نفر از همكاران آقاى دكتر آذربايجانى در
گروه روان‏شناسى پژوهشكده حوزه و دانشگاه؛

سه نفر از ديگر دانش‏آموختگان مؤسسه امام
خمينى )ره(؛

يك نفر از پژوهشگران گروه اخلاق و تربيت
پژوهشكده علوم و فرهنگ اسلامى.

برنامه‏ها

كارگاه براى سه روز و هر روز هشت ساعت در
دو نوبت صبح و عصر برنامه‏ريزى شده بود كه: در
غياب رئيس محترم پژوهشكده، با سخنان عالمانه
معاون پژوهشى و آموزشى پژوهشكده آغاز گرديد.

برنامه كارگاه در دو بخش كلى و توسط دو نفر
انجام شد. بر اساس برنامه طراحى شده، در هر
بخش، نخست مباحث لازم همراه با تكنيك‏ها ارائه
مى‏گرديد و سپس شركت كنندگان در قالب گروه‏هاى
چهارگانه به كار عملى مى‏پرداختند و سپس گزارش
پژوهش خود را در جلسه عمومى ارائه مى‏كردند و
استاد مربوطه توضيحات و راهنمايى‏هاى لازم را
بيان مى‏كرد.

بخش نخست كه در روز اول انجام شد، به مباحث
صرفاً حديثى اختصاص داشت كه توسط مدير واحد
اجرا گرديد و در آن مباحثى همچون: قابليت‏هاى
روان‏شناختى متون دينى و ضرورت پژوهش‏هاى
روان‏شناختى در اين قلمرو، ضرورت اجتهاد
روان‏شناختى )فقه‏الحديث روان‏شناختى( و تدوين
اصول و قواعد آن، و همچنين شيوه تبيين
گزاره‏هاى حديثى - روان‏شناختى، و شيوه شناخت
مفاهيم دينى ارائه گرديد و سپس گروه‏هاى
چهارگانه به كار عملى پرداختند. البته گزارش
گروه‏ها به جهت نبود وقت صورت نگرفت.

بخش دوم كارگاه كه در روز دوم و سوم انجام شد،
به مباحث روان‏شناختى - حديثى اختصاص داشت كه
توسط آقاى دكتر گلزارى انجام شد و مباحثى
همچون: معرفى اجمالى روان‏شناسى مثبت‏گرا،
آشنايى با فصل شادكامى و مباحث مختلف آن و
همچنين تحقيقات انجام شده در اين حوزه، بررسى
حوزه‏هاى حديثى مربوط به شادكامى و شيوه پژوهش
در اين زمينه ارائه گرديد و سپس گروه‏هاى
چهارگانه به مدت چهار ساعت به بررسى مباحثى
همچون »فرح و سرور« ، »نشاط و كسل« ، »فلاح« و
»سعادت و شقاوت« و سپس به ارائه گزارش
بررسى‏هاى خود پرداختند و استاد محترم نيز با
بيان توضيحات خود به راهنمايى پژوهشگران
پرداخته، همچنين با جمع‏بندى نهايى، نمايى از
پژوهش‏هاى حديثى - روان‏شناختى را ترسيم كرد.

»شيوه‏نامه
پژوهش‏هاى حديثى - روان‏شناختى«

به منظور رفع پاره‏اى نواقص در نحوه ارائه
برخى مباحث و همچنين تدوين شيوه‏نامه ارائه
شده در كارگاه براى پژوهش‏هاى حديثى -
روان‏شناختى، يكى از شركت كنندگان كارگاه
مأمور بررسى مجدد مباحث و تجزيه و تحليل آنها
گرديد تا در نهايت شيوه‏نامه مورد نظر تدوين
گردد. اين شيوه‏نامه پس از اصلاح و اعلام نظر
مجريان كارگاه، قابل ارائه خواهد بود. لازم به
ذكر است كه تا كنون هيچ شيوه‏نامه‏اى در اين
زمينه تدوين نشده است.