5
مجله محدث شماره دوم




تلاش گسترده علمی برای تحقیق کافی











 


















  تلاش
گسترده علمی برای تحقیق کافی  

(
گفتگو با مدیر گروه احیا و تصحیح متون
)


























  نقل و كتابت حدیث از نخستین
سال‏هاى وحى مورد توجه عموم
مسلمانان قرار داشته و با
سفارش مؤكّد پیامبر(ص) و
امامان معصوم(‏ع) حفظ، نقل،
كتابت، جمع‏آورى ، تدوین و
تنظیم آن آغاز شده است.
محدّثانِ شیعه هر یك به
مقتضاى زمان و حضورشان در
كنار ائمّه(‏ع) با توجه به
موانع كتابت حدیث، در حفظ و
كتابت حدیث كوشش بسیار
نموده‏اند. صدها اصل و جامع
حدیثى باقى مانده، آثار
مجاهدت آن بزرگواران و طبقات
بعدى محدثان بزرگ شیعى است.
نگاهى گذرا به آثار باقى
مانده و كتاب‏شناسى‏ها و نسخه
شناسى‏ها و مقایسه آن با آثار
مشابه اهل سنّت چند مطلب را
روشن مى‏سازد : 1. بسیارى از
آثار حدیثى به دلایل گوناگون
مفقود شده است؛ 2. بسیارى از
آثار ناشناخته، مجهول و مخطوط
باقى مانده است؛ 3. آثار
منتشر شده از كیفیت مناسب در
تصحیح و نشر برخوردار نیست؛ 4
. جوامع حدیثى شیعه با همه
غنایى كه دارند نسبت به نیاز
زمان، كاستى‏هاى قابل جبران
بسیارى دارند. با درك نیاز
روزافزون پژوهشگران به منابع
و مآخذ اصلى حدیثى، كه سلسله
پیوند زمان ما با عصر نبوت و
ولایت است، و در تحقق اهداف و
وظایف پیش‌بینى شده مركز
تحقیقات دارالحدیث در راه
گسترش و نشر حدیث، گروه احیا
و تصحیح آثار حدیثى شیعه
تأسیس شد. هدف از تأسیس گروه،
پى‏گیرى موارد ذیل بوده است:
1 . شناسایى، طبقه بندى و
معرفى آثار حدیثى و علوم
حدیث؛ 2 . تصحیح، تحقیق، احیا
و نشر آثار حدیثى و علوم
حدیث؛ 3 . همكارى و مساعدت با
دیگر گروه‏ها و پژوهشگران در
تصحیح متون حدیثى معجم‏نگارى
و موسوعه‏هاى حدیثى. یكی از
برنامه‌های مهم این گروه
تصحیح كافی است.




در این باره گفتگویی با
حجة الاسلام و المسلمین
درایتی
مسئول گروه انجام
شده است كه می‌خوانید.




طرح تصحیح كافی از چه
زمانی آغاز شد؟




در سال 1379 طرح «تحقیق و
تصحیح كتب اربعه» در شورای
پژوهشی مركز تحقیقات
دارالحدیث به تصویب رسید. بر
اساس این طرح كتب اربعه
(كافی، فقیه، تهذیب و
استبصار) با توجه به بهترین
نسخه‌های موجود و با توجه به
سایر مصادر روائی، رجالی،
لغوی و شروح موجود، به صورت
گسترده و همه جانبه مورد
تحقیق و تصحیح مجدد قرار
خواهد گرفت. در ادامه این
طرح، تصویب شد كه همراه با
تحقیق هر یك از كتب اربعه،
شروح، حواشی و تعلیقه‌هایی كه
برای هر كدام از آنها تألیف
شده و تاكنون مخطوط مانده،
تحقیق و احیا شده و به مرور
منتشر شود. برای شروع، تحقیق
كافی و شروح آن در دستور كار
قرار گرفت.




كتاب كافی از چه ارزش‌ و
اهمیتی برخوردار است؟




كافى یكى از اصولِ جوامع
روایى شیعه، بلكه از مهم‏ترین
آنهاست. ویژگى‏هایى همچون:
قدمت تألیف، اهتمام مؤلف به
جمع‏آورى و تبویب روایات،
نزدیكى وى به عصر ائمه (ع) و
دسترسى به نواب خاص امام
زمان(عج)، تنوع موضوعات و
وجود دو جلد اصول و یك جلد
روضه، كه حاوى روایاتى در
زمینه‏هاى اعتقادى، اجتماعى و
اخلاقى است، برجستگى خاصى به
این اثر جاودانه بخشیده، به
گونه‏اى كه آن را از سایر كتب
اربعه، متمایز ساخته است. این
اثر بزرگ از دیرباز مورد توجه
خاصّ عالمان شیعى بوده و مأخذ
بسیارى از كتاب‏هاى روایى مهم
دیگر به شمار مى‏رود.
اندیشمندان و فقهاى بزرگ شیعه
در آثار خود، فصل‏هاى مختلفى
را به بحث درباره استدلال به
روایات این كتاب، اختصاص
داده‏اند و از تك تك جملات و
حتى كلمات آن براى فهم معارف
بلند اسلام و احكام الهى، سود
جسته، به آن استدلال نمود، بر
مبناى آن استنباط كرده و به
آن فتوا داده‏اند. افزون بر
این، وجود ده‏ها شرح و حاشیه
و همچنین آثار مستقل در زمینه
كافى، همه و همه نشان از
جایگاه بلند این اثر دارد.




تصحیح و تحقیق مجدّد كافی
چه ضرورتی داشته است؟




جایگاه رفیع كافى و محورى
بودن احادیث این كتاب در
استنباط احكام، و فقدان متنى
صحیح و استوار و فنى با رعایت
جدیدترین شیوه‏هاى تحقیق از
یك سو، و وجود زمینه‏هاى
فراوان براى تحقیق همه جانبه
كافى و رفع مشكلات سندى و
متنى آن و نیاز مبرم
حدیث‌پژوهان به نتیجه
این‏گونه تحقیقات از سویى
دیگر، ضرورت بازنگرى، تصحیح و
تحقیق مجدد این اثر گران‌سنگ
را دو چندان مى‏كند. با
این‌كه چاپ‏هاى متعددى از
كافى موجود است و كتاب‏ها و
رساله‏هاى فراوانى درباره
كافى نگاشته شده، اما در خصوص
تصحیح و تحقیق نصِّ كافى و
ارائه متنى استوار، كار
درخوری ارائه نشده است. گرچه
كافى داراى نسخه‏هاى خطى
بسیارى است اما اكثر چاپ‏هاى
آن یا با آنها مقابله نشده و
یا در صورت مقابله، تصحیح
اجتهادى شده و از اختلاف
نسخه‏ها كه گاهى بسیار
كارگشاست، خبرى نیست.
بنابراین، در تحقیق مجدّد
كافی، مشخصاً چه هدف‌هایی
پی‌گیری می‌شود؟ اول: عرضّ
صحیح‏ترین و مستندترین متن
كافى و نزدیك‌ترین آن به «ما
صدر عن قلم الكلینى»؛ دوم:
تحقیق همه جانبه در اسناد
كافى و رفع اشكالات مربوط به
تصحیف و تحریف در اسناد، و
حلّ مشكلات ساختارى اسناد
كافى؛ سوم: مشابه‏یابى و
جستجوى احادیث كافى در سایر
مصادر مهم روایى و اشاره به
چگونگى متن و سند آنها؛
چهارم: رفع اجمال و ابهام از
برخى از كلمات، جملات و
احادیث كافى.





تحقیق و تصحیح كافی طی چه
برنامه‌ای طراحی شده است؟




تحقیق و تصحیح كافى در یازده
مرحله سامان‏دهى شده و به شرح
ذیل در جریان است:




یك.
شناسایى و ارزش‏گذارى
نسخه‏هاى خطى
یكى
از اساسى‏ترین اركان تصحیح،
شناسایى نسخه‏هاى خطى یك اثر
و ارزش‏گذارى و اولویت‏بندى
آنهاست و بدون آن، كار تصحیح،
ابتر، ناقص و بى‏سرانجام
خواهد بود. بدین جهت در مرحله
نخست براى شناسایى نسخه‏هاى
خطى كافى، به تمام فهرست نسخ
خطى موجود مراجعه شده و لیست
كاملى از نسخه‏هاى موجود،
همراه با ویژگى‏هاى هر كدام،
تهیه شده است. در مجموع بیش
از 1200 نسخه خطى از كافى در
كتاب‏خانه‏هاى ایران و جهان
مورد شناسایى قرار گرفته است
كه در مقدمه و در مقاله‏اى
مستقل به معرفى اجمالى آنها
خواهیم پرداخت. در مرحله بعد،
كار ارزش‏گذارى و اولویت بندى
بین نسخه‏ها بر اساس ملاك‏هاى
ذیل انجام شده است: 1. قدمت
نسخه؛ 2. كتابت نسخه توسط یكى
از علما یا محدثان بزرگ؛ 3.
مقابله نسخه توسط یكى از علما
یا محدثان بنام؛ 4. مقابله
های متعدد نسخه با چند نسخه
دیگر و در زمان‌هاى مختلف؛ 5.
تملّك نسخه توسط یكى از علما
یا محدثان بزرگ. بر اساس
ملاك‏هاى فوق، بیش از نود
نسخه از بهترین نسخه‏هاى
موجود كافى، سفارش شده و حدود
هفتاد نسخه تهیه شده و
دستمایه تصحیح قرار گرفته
است. گفتنی است كه در میان
نسخه‏هاى تهیه شده، دو نسخه
از قرن هفتم، یك نسخه از قرن
هشتم، نسخه‏اى به خط ملا
فتح‏اللَّه كاشانى (صاحب منهج
الصادقین)، نسخه‏اى به خط شیخ
حرّ عاملى، چند نسخه كه توسط
شیخ حرّ عاملى مقابله و تصحیح
شده، نسخه‏اى با بلاغ شهید
ثانى، چند نسخه كه با نسخه
شهید مقابل شده، نسخه‏هاى
متعدد با بلاغ مقابله به خط
علامه مجلسى، نسخه‏اى با بلاغ
و انهاء به خط مرحوم ملا صالح
مازندرانى، نسخه‏اى كه توسط
ملاصالح مازندارنى نزد مجلسى
اوّل (ملا محمّد تقى مجلسى)
قرائت شده و گواهى مقابله به
خط ملا محمّد تقى مجلسى در آن
دیده مى‏شود، نسخه‏اى كه نزد
شیخ بهایى مقابله شده با
انهاء مقابله به خط وى،
نسخه‏اى با تصحیح محمّد امین
استرآبادى، نسخه‏اى با سماع
شیخ صالح بحرانى و... موجود
است كه در نوشتارى جداگانه،
نسخه‏هاى برتر كافى به تفصیل
معرفى خواهد شد.




دو.
شناسایى نسخه‏هاى فرعى

به جز نسخه‏هاى خطى، بعضى از
مصادر روایى به دلیل نقل
روایات كافى، به عنوان
«نسخه‏هاى فرعى» كافى محسوب
شده و در عرض نسخه‏هاى خطى،
مورد دقت و ملاك تصحیح قرار
گرفته است. نسخه‏هاى فرعى
كافى را مى‏توان به سه بخش
تقسیم كرد: الف ـ مصادر واسطه
مراد از مصادر واسطه،
كتاب‏هایى است كه روایات كافى
را به استناد آن تعداد از
نسخه‏هایى كه در اختیار
داشته‏اند، گزارش نموده‏اند و
خودشان سند خاصّى به كلینى یا
كافى ندارند. این مصادر
عبارت‏اند از: 1. الوافى،
مرحوم فیض كاشانى؛ 2. وسائل
الشیعة، شیخ حرّ عاملى؛ 3.
بحارالأنوار، علامه مجلسى؛ 4.
شروح كافى، مانند شرح اصول
كافى ملاصدرا، الرواشح
السماویة میرداماد، شرح
ملاصالح مازندرانى، مرآة
العقول و... همچنین الوافی
فیض كاشانى. لازم به یادآوری
است كه در وافى و شروح كافى
تنها آن مقدار از متن كه
احراز شود توسط شارح به عنوان
«متنِ كافى» گزارش شده، به
عنوان نسخه فرعى به حساب آمده
است. ب ـ مصادر كافى مراد از
«مصادر كافى » كتاب‏هاى روایى
مقدم بر كافى است كه مرحوم
كلینى به آن كتاب یا مؤلف آن،
سند خاصّى داشته و به آن
تصریح كرده است؛ مانند:
المحاسن، بصائر الدرجات و....
ج ـ مصادر مهم روایى شیعه
مراد از «مصادر مهم روایى
شیعه» كتاب‏هایى است كه با یك
یا چند واسطه مشخص، روایتى را
از كافى یا كلینى نقل نمایند؛
مانند بعضى از روایات منقول
در كتاب‏هاى مرحوم صدوق، شیخ
طوسى، شیخ مفید و....




سه.
مقابله كافى با نسخه‏هاى خطى
و نسخه‏هاى فرعى

در این مرحله، هر بخش از كافى
با حدود ده نسخه از بهترین
نسخه‏هاى خطى موجود، و همچنین
با بیش از ده عنوان از
نسخه‏هاى فرعى، به صورت دقیق
مقابله شده و تمام اختلافات
گزارش شده است. در این مرحله،
كار به گونه‏اى انجام شده كه
محصول آن علاوه بر استفاده در
تصحیح كافى، به صورت اسنادى
ارزشمند نگهدارى شده، براى
همیشه قابل مراجعه مى‏باشد.





چهار. تصحیح و استوارسازى متن

دستمایه اصلى در تصحیح كافى ،
گزارش نسخه بدل‌هایى است كه
از نسخه‏هاى خطى و همچنین از
نسخه‏هاى فرعى فراهم شده است
كه محقق با در نظر گرفتن سیاق
روایت و با رعایت قواعد ادبى،
سعى در تشخیص نسخه بدل راجح
داشته و در صورت احراز
ارجحیت، اقدام به تغییر متن
خوهد نمود و به نسخه بدل‌هاى
مرجوح در پانوشت اشاره خواهد
كرد. در صورتى كه تمام نسخه
بدل‌ها نسبت به آنچه در متن
است، مرجوح باشد، تنها به
گزارش آنها در پانوشت اكتفا
خواهد نمود. در تصحیح كافى
نكات ذیل مدنظر بوده است: 1.
با توجه به این كه یكى از
اهداف مهم و اساسى در تصحیح
كافى ارائه نزدیك‏ترین متن به
«ما صدر عن قلم الكلینى» است
و براى رسیدن به این مهم،
راهى جز استناد به نسخه‏هاى
كافى نیست، بدین جهت هیچ‏گونه
تصحیحى در كافى بدون استناد
به نسخه‏هاى آن انجام نخواهد
شد، و به جهت حفظ امانت، در
مواردى كه به نظر محقق ، در
كلمه یا نقلى، تمام نسخه‏هاى
كافى به خطا رفته باشند و هیچ
نسخه‏اى به آنچه به نظر محقق،
صحیح است اشاره نكرده باشد،
متن به همان صورت باقى مانده،
در پانوشت به وجه صحیح آن
كلمه و یا آن نقل، اشاره
خواهد شد. 2. ملاك اصلى در
تصحیح كافى ، تلفیق نسخه‏ها و
ترجیح راجح بر مرجوح است. به
این معنى كه اگر اعتبار نسخه
بدل اقوا از متنِ مطبوع باشد،
و نسخه بدل با نسخه‏هاى معتبر
تأیید شده باشد، نسخه بدل به
متن منتقل شده، متن بر اساس
آن نسخه‏ها، تصحیح خواهد شد و
آنچه در كافى مطبوع بوده
به‏عنوان نسخه بدلِ مرجوح و
همراه با سایر نسخه‏هاى خطى
در پاورقى گزارش مى‏شود و به
عبارت دیگر: در تصحیح كافى ،
نسخه اصل وجود ندارد، بلكه
ملاك تصحیح، مجموع چند نسخه
برتر، همراه با صحیح‏تر بودن
نسخه بدل است. 3. به جز
اختلاف در كلمات دعائى
(مانند: علیه السلام، علیهما
السلام، علیهم السلام، صلّى
اللَّه علیه و آله، صلوات
اللَّه علیه و ...) و تعظیمى
(مانند: تعالى، عزوجل، و...)
به تمام نسخه بدل‏هایى كه
«احتمال صحت» داشته باشد، در
پانوشت اشاره شده است؛ چه
مغیر معناى روایت باشد یا
نباشد. و تنها ملاك در حذف
برخى از نسخه بدل‏ها «غلط
بودن» آن است. در كلمات دعائى
و تعظیمى، نزدیك‏ترین نسخه به
سیاق روایت، در متن انتخاب
شده و در اکثر موارد از ذكر
سایر نسخه‏ها به جهت كثرت آن،
پرهیز شده است.





پنج. تصحیح و تحقیق در اسناد
كافى
به جهت تخصصى
بودن اسناد، تحقیق و تصحیح
اسناد به صورت جداگانه و توسط
افراد متخصص در اسنادِ روایات
انجام شده است. در این بخش،
دو دسته از مشكلات اسناد
كافى، مورد رسیدگى قرار گرفته
است: 1. مشكلات ناشى از سهو و
اشتباه نسخه‏نویسان كه
اصطلاحاً «تحریف و تصحیف»
خوانده مى‏شود. مستند اصلى در
رفع این‏گونه مشكلات، نسخه
بدل‏هاى گزارش شده از
نسخه‏هاى اصلى و فرعى كافى
است. در صورتى كه در این
زمینه در اسناد، تغییرى داده
شود، در پاورقى به صورت دقیق
به مستندات آن از نسخه‏هاى
موجود، اشاره شده و همچنین به
شكل قبلى آن در كافى مطبوع
نیز تذكر داده خواهد شد.
البته در مواردى كه در اسناد
كافى احتمال سقط یا تصحیف
داده شود و مستندى از
نسخه‏هاى موجود در دست نباشد،
تنها در پانوشت به آن احتمال،
تذكر داده شده، وجه صحیح آن
بیان خواهد شد. 2. مشكلات
ناشى از ساختار اسناد كافى،
مانند: تعلیق در اسناد، تحویل
در اسناد، ارجاع ضمیرهاى
ابتداى اسناد، موارد شبه
تعلیق مانند «بهذا الاسناد»
یا «بالاسناد» و... كه
بازشناسى موارد فوق همیشه به
سادگى امكان‏پذیر نیست.




شش.
مشابه‏یابى و تخریج

با توجه به اینكه برخى از
روایات در خود كافى تكرار شده
و همچنین اكثر قریب به اتفاق
روایات كافى در سایر كتاب‏هاى
اربعه و یا متون مهم روایى
شیعه، نقل شده است، جست‏وجوى
روایات كافى در خود كافى و
سایر منابع مهم حدیثى شیعه
فواید جنبى فراوانى دارد؛
بدین جهت روایات كافى در خود
كافى و در مصادر اصلى روایى،
جستجو شده، در پایان هر حدیث
به صورت كامل، گزارش خواهد
شد. در تخریج روایات كافى
نكات زیر رعایت شده است: 1.
روایات كافى در مصادر شیعى و
تنها تا قرن پنجم مورد جستجو
قرار گرفته و به جهت گستردگى،
از ذكر مصادرى كه تاریخ تألیف
آن بعد از تاریخ مذكور است،
خوددارى شده است. 2. در
جستجو، تمام روایاتى كه حتى
مقدارى از مضمون آن با روایات
كافى تشابه داشته، آمده است.
البته در چینش مصادر جستجو
شده، نخست روایاتى آدرس شده
كه نزدیكى بیشترى به روایت
كافى داشته و در مرحله بعد به
روایاتى اشاره شده كه وجه
تفارق بیشترى با روایات كافى
دارند. لذا در چینش مصادر به
ترتیب ذیل عمل شده است: الف:
آدرس كافى در صورتى كه عین آن
روایت، در محل‏هاى دیگرى از
كافى تكرار شده باشد. ب:
مصادر كلینى مانند محاسن و
بصائر و... البته در صورتى كه
سند كلینى به آنها منتهى شود.
ج: مصادر بعد از كلینى كه متن
آنها مانند روایت كافى است و
سند آنها به مرحوم كلینى
منتهى مى‏شود. د: مصادرى كه
متن آنها مانند روایت كافى
است، اما سند آنها از طریقى
غیر از كلینى به یكى از روات
موجود در سند كلینى منتهى
مى‏شود. ه: مصادرى كه متن
آنها مشابه روایت كلینى است
اما سند آنها به سند كافى
كاملاً متفاوت است. و: مصادرى
كه متن آنها مانند نمونه‏هاى
قبل است اما سند آن مرسل است.
ز: مصادرى كه متن آنها با متن
كلینى اختلاف داشته، با اشاره
اجمالى به اسناد آنها. بدیهى
است كه در یكایك احادیث كافى،
تمام اقسام فوق یافت نمى‏شود،
اما در صورت وجود، تنظیم آنها
به ترتیب مذكور خواهد بود. 3.
در ذكر مصادر، به متن و سند
آنها توجه شده و گزارش آن به
صورتى آمده كه دورنمایى نزدیك
به واقع به خواننده ارائه
خواهد كرد. آدرس مصادر روایات
به گونه‏اى آمده است كه در
صورت وجود چاپ‌هاى متعدد از
یك كتاب، بتوان به سادگى به
آن روایت دست یافت. 4. به جز
ذكر مصادر تا قرن پنجم، در
صورتى كه روایت كافى در مصادر
واسطه (الوافی، وسائل الشیعة
و بحارالأنوار) به تصریح از
كلینى یا كافى آمده باشد، به
آدرس آنها نیز تصریح شده است.
5. اختلاف روایات كافى با
سایر مصادر در سه صورت به
گونه‏اى كامل (و بدون در نظر
گرفتن میزان اهمیت آن) مانند
گزارش اختلاف نسخه‏ها، آمده
است. اول: در صورتى كه آن
مصدر، مقدم بر كلینى بوده و
سند كلینى به صاحب آن مصدر
منتهى مى‏شود؛ دوم: در صورتى
كه اگر مصدر، مؤخر از كلینى
است، روایت مورد نظر را به
سندش از كلینى نقل كرده باشد؛
و سوم: در صورتى كه روایت
مورد نظر، به همان سند و متن،
در خود كافى تكرار شده باشد.
اما در سایر موارد، تنها در
صورتى به جزئیات اختلاف تذكر
داده شده كه اختلاف، تأثیرى
در روایت داشته باشد.





هفت. تعلیقه‏هاى توضیحى

به جهت آسان‏سازى فهم روایات
و دفع برخى از شبهات و رفع
اجمال برخى از جمله‏هاى مجمل،
نسبت به موارد ذیل اقدام شده
است: 1. ترجمه لغات مشكل؛ 2.
ترجمه اشعار؛ 3. رفع اجمال از
متن؛ 4. دفع شبهات از برخى
روایات؛ 5. شرح برخى از جملات
مشكل روایات. گفتنى است براى
ترجمه‏هاى فوق، علاوه بر
مراجعه به مصادر اصلى، به
شروح كافى نیز مراجعه شده و
مطالب انتخاب شده، بعد از
تلخیص و جمع‌بندى، در پانوشت
گزارش شده است.





هشت. اعراب گذارى

كافى به صورت كامل
اعراب‌گذارى شده و تمام حروف
ملفوظ، داراى حركت و علامت
خواهند بود و تنها از گذاردن
علامت همزه وصل خوددارى شده
است.




نه.
ویرایش و علامت گذارى

تمام علائم ویرایشى به دقت و
با جدیدترین روش، اعمال شده و
براى اولین بار، سند روایات
از متن آن تفكیك شده و تمام
روایات از ابتدا تا انتها به
صورت مسلسل شماره‏گذارى شد و
روایات ضمنى هم با علامتى خاص
مشخص شده است.




ده.
تنظیم و یكسان سازى پانوشت‏ها

با توجه به این‌كه تحقیق و
تصحیح كافى در چند گروهِ
مستقل به انجام مى‏رسد، در
پایان، محصول كارگروه‌ها،
توسط فردى آشنا به شیوه
تحقیق، در پانوشت كافى،
جمع‏بندى شده و براساس
دستورالعملى خاص، تنظیم
مى‏شود.





یازده. كنترل نهایى

در این مرحله، كلّ كار از جهت
محتوایى و ظاهرى به دقت مورد
كنترل، ارزیابى، حك و اصلاح
قرار مى‏گیرد. ثمره این تلاش
گسترده، در آینده‏اى نه چندان
دور، در حجم تقریبى 24 جلد به
ضمیمه دو جلد مقدمه، به جامعه
علمى كشور عرضه خواهد شد.










 











مجله محدث شماره دوم
4




زندگی و آثار استاد عطاردی در نگاهی كوتاه











 

















  زندگی
و آثار استاد عطاردی در نگاهی كوتاه

















 



استاد حجة الاسلام و المسلمين
حاج شيخ عزيزالله عطاردى در
پنجم آذرماه 1307ش، در روستاى
بگلر از توابع شهرستان قوچان
به‏دنيا آمد. آموزش‏هاى اوليه
و روخوانى قرآن را در روستا
از پنج سالگى آغاز كرد. در
سال 1325 وارد حوزه علميه
قوچان و پس از دو سال در سال
1327 وارد حوزه علميه مشهد
شد. در آذرماه 1331 مشهد را
جهت ادامه تحصيل به مقصد
تهران ترك كرد و در فضاى
تهران، كار تصحيح متون و
همكارى با ناشران و محقّقان
را آغاز كرد. نخستين كار
منتشر شده استاد، استخراج
غلطنامه فروع كافى است كه در
سال 1334 به ‏انجام رسيده و
منتشر شده است. مرحوم استاد
على‏اكبر غفارى در این باره
چنين نگاشته است: «هذا و أشكر
جميل مساعى شقيقى الفاضل
الشيخ عزيزاللَّه العطاردى
حيث عاضدنى فى تصحيحه المطبعى
فشكر له ثمّ شكر». در سال
1342 ايران را به مقصد نجف
اشرف ترك كرد و در آن سامان
با علّامه امينى آشنا شد.
سفرهاى استاد عطاردى از سال
1344 با مشرّف شدن به مكه و
مدينه آغاز مى‏شود و پس از
آن، سفرهاى متعدّد به كشورهاى
هند، پاكستان، افغانستان،
يمن، مصر، سوريه، لبنان،
انگلستان، فرانسه، بلژيك،
آلمان، تركيه، روسيه،
ازبكستان، تاجيكستان و
تركمنستان در طول 24 سال براى
وى ره‏آوردهاى علمى و فرهنگى
فراوان داشته است.




خصايص اخلاقى و علمى و
ويژگى‏هاى استاد عطاردى

را مى‏توان در چند محور خلاصه
كرد:




1. سختكوشى؛ 2. استفاده از
فرصت‏ها؛ 3. سفرهاى فراوان و
آشنايى با شخصيت‏هاى علمى و
كتاب‏خانه‏هاى معتبر جهان؛ 4.
مطالعات ميدانى؛ 5. استقلال و
خوداتّكايى.



 اين
مجموعه امتيازها، از وى
شخصيتى مفيد، مؤثر و با
كارنامه درخشان علمى ساخته
است. استاد عطاردى در نيم قرن
تلاش علمى، بيش از شصت عنوان
كتاب در بيش از يكصد مجلّد به
جامعه علمى تقديم كرده است.




كارهاى علمى چاپ شده استاد
عطاردى، از نظر موضوعى به سه
حوزه: حديث، تاريخ و
جغرافيا، و ادبياتْ
تعلّق
دارند و از نظر شكل و ساختار،
در چهار گروه، دسته‏بندى
مى‏شوند:




الف ـ تأليف و پژوهش، 28
عنوان ب ـ تصحيح، 9 عنوان ج ـ
ترجمه، 9 عنوان د ـ
فهرست‏نگارى، 3 عنوان





انتشار گرامی نامه استاد
عطاری




به پاس نیم‌قرن تلاش علمی و
در آستانه هشتادمین سال تولد
استاد، گرامی‌نامه استاد
عطاردی كه همزمان با برگزاری
همایش به استاد تقدیم خواهد
شد، منتشر شد. این مجموعه در
دو جلد و 880 صفحه به چاپ
رسیده است. فهرست اجمالی این
مجموعه در ذیل می‌آید.




فهرست اجمالى جلد اول
يادداشت دبير علمى همايش
سال‏شمار زندگى استاد عطاردى
بخش يك: مقالات يكم.
زندگى‏نامه علمى 1.
زندگى‏نامه خود نوشت 2. مرجع
تحقيق/ محمّد اسفنديارى 3.
كتاب‏شناسى توصيفى آثار استاد
عطاردى/ سلمان حبيبى 4. موضوع
و سبك‏شناسى آثار استاد
عطاردى/ محمّد مرادى دوم.
آثار حديثى 1. معرّفى كتاب
اميرالمؤمنين‏عليه السلام و
نهج البلاغه/ محمّدرضا عطاردى
2. تلاش‏هاى استاد عطاردى در
عرصه نهج البلاغه/ على صدرايى
خويى 3. نيم‏نگاهى به مسانيد
اهل بيت‏عليهم السلام/
محمّدكاظم رحمان‏ستايش 4.
كتاب‏شناسىِ سخنان امام
حسين‏عليه السلام با مطالعه
موردى درباره مسند الإمام
الشهيد ابى عبداللَّه الحسين
بن على‏عليه السلام/ محمّد
صحّتى سردرودى 5. روايات امام
جعفر صادق‏عليه السلام در
تفسير قرآن/ سيد محمّدعلى
ايازى 6. «كلمات مكنونه» و
استاد عطاردى/ ابراهيم
احمديان سوم. تاريخ و جغرافيا
1. شيوه نگارش كتاب فرهنگ
خراسان/ على رفيعى‏علامرودشتى
2. فرهنگ خراسان، مدخلى جهت
تدوين تاريخ علم ايران/ نجيم
فلاحتى 3. طُرُق در فرهنگ
خراسان/ مهدى مهريزى 4.
آشنايى با ترجمه كتاب
الغارات/ نفيسه عطاردى 5.
جغرافياى سيستان (نيمروز)/
على ملكى‏ميانجى 6. نكاتى چند
درباره رافعى و كتاب التدوين/
محسن معينى




فهرست اجمالى جلد دوم
چهارم. لغت‏شناسى 1. تاج
العروس، فرهنگ‏نامه‏اى سترگ/
محمّدعلى مهدوى‏راد 2. عروس
غريب/ عبدالهادى مسعودى 3.
واژگان فارسى در زبان عربى/
محمّدرضا موحّدى 4. نگاهى به
الرجال فى تاج العروس/
محمّدعلى سلطانى پنجم.
فهرست‏نگارى 1. استاد عطاردى
و نيم‏قرن تلاش در عرصه
نسخه‏هاى خطّى/ على صدرايى
خويى ششم: مقالات ديگر 1. صد
و پنجاه سال تلاش خونين
/محمّدرضا حكيمى 2. برگى از
تاريخ خراسان /گزينش و تصحيح:
على صدرايى خويى 3.
فَنْجگِردىِ نيشابورى و سلوة
الشّيعه‏اش / جويا جهانبخش 4.
صدر الدين على بن ناصر حسينى
و نكاتى تازه درباره او/
محمّد كاظم رحمتى بخش دو:
مصاحبه‏ها 1. گفتگو با آية
اللَّه جعفر سبحانى 2. گفتگو
با آيةاللَّه محمّد يزدى 3.
گفتگو با آية اللَّه رضا
استادى 4. گفتگو با آية
اللَّه سيّد جعفر سيّدان 5.
گفتگو با حجّة الاسلام و
المسلمين دكتر سيّد محمود
مرعشى 6. گفتگو با حجّة
الاسلام و المسلمين محمّدرضا
عطايى 7. گفتگو با حجّة
الاسلام و المسلمين اسماعيل
فردوسى‏پور 8. گفتگو با حجّة
الاسلام و المسلمين محمّدعلى
رحمانى بخش سه: خاطره‏ها 1.
خاطراتى در محضر استاد / مهدى
خواجه‏پيرى 2. گفتگو با آقاى
محمّد حسين رجايى 3. خاطرات
حاجيه خانم فاطمه رجايى 4.
گفتگو با جناب آقاى حاج محسن
شريعتمدارى 5. گفتگو با حجّة
الاسلام والمسلمين على اصغر
شكوهى 6. گفتگو با دكتر حيدر
رضا ضابط 7. گفتگو با جناب
آقاى محمّد ضرغامى 8. يادداشت
خانم نفيسه عطاردى 9. گفتگو
با حجّة الاسلام و المسلمين
غلام‏على غلام‏پور 10. گفتگو
با حجّة الاسلام و المسلمين
شكراللَّه فهيمى 11. گفتگو با
حجّة الاسلام و المسلمين سيّد
على مقدم 12. گفتگو با آقاى
حسين مؤذّنى 13. گفتگو با
آقاى محمّد حسين يزدى‏نژاد












  • نام منبع :
    مجله محدث شماره دوم
    تاريخ انتشار :
    مهر و آبان 1385
تعداد بازدید : 15653
صفحه از 10
پرینت  ارسال به