قوله عليه السلام «مؤلّف شمل الصلاح و الرضا»

يعنى شمل صلاح الرعية و رضى الإله ، و ذلك يظهر من بعض الموارد ، مثلاً در نامه اى كه ابن سعد به ابن زياد مى نويسد اين عبارت هست : و في هذا لك رضى و للاُمّة صلاح ^۱ .
و از اين معلوم مى شود كه صلاح رعيت و رضاى ملك يا خدا ، از عبارات متقابله و مستعمله با هم بوده كه اصطلاح بر آن جارى شده ، و تأييد مى كند آن را اين بيت كه در معجم در احوال جمشيد ذكر شده :
صلاح العباد و رشد الاُممو أمن البرية من كل غم
بشيئين ما لهما ثالثبخرق الحسام و رفق القلم
و نامه ابن سعد در ص 241 ارشاد مفيد ^۲ مذكور است .

كشف عجيب [در تبديل عبارت «و عرجت بروحه »]

آنچه در حل عبارت ندبه « و عرجت بروحه » به نظرم مى رسد اين است كه عبارت « بروحه و بدنه » بوده است و تعبير به اين صراحت براى تأكيد در عروج روح و بدن بوده است كه امام عليه السلام سدّ باب دعوى روحانيت تنها و يا جسمانيت تنها كه لازمه اين موت است فرموده
است ، ليكن كلمه « بدنه » در نسخه ها «بد» نوشته شده بوده است لذا به « به » شبيه شده است ، و چون خوانندگان توافقى در ميان « بروحه » و « به » نديده اند آن را حمل بر نسخه بدل كرده اند .
بنابراين در بعضى نسخه ها كه « بروحه » روشن تر بوده و در اول نوشته شده بوده است به آن قناعت كرده اند ، و در بعضى ديگر به « به » ، و اشتباه كلمه « به » به « بدنه » خيلى قريب به نظر مى آيد ؛ چه « بدنه » اگر اندكى سر و تهش برود « به » خواهد بود ، و استعمال به روح و بدن در زيارات بيش از حدّ احصاست مانند : والسلام على روحك و بدنك .
و ممكن است كه « بد » كلمه « بدنه » به واسطه بد نوشته شدن لام و واو ضم ، «خاء» كه رمز نسخه بدل است خوانده شده است . و اين موجب مزيد تغاير مقصود شده است .
خاتم المحدّثين حاج ميرزا حسين نورى قدس سره حكايت هشتادم از باب هفتم النجم الثاقب ^۳ را بدين عبارت زيرين نقل كرده است :
حكايت هشتادم : ثقه عدل امين آقا محمّد كه زياده از چهل سال است كه متولّى امر شموعات حرم عسكرييّن عليهما السّلام و سرداب شريف است ، و امين سيد استاد ـ دام علاه ـ نقل كرد از والده خود كه از صالحات معروفات و تا كنون زنده است كه گفت : روزى در سرداب شريف بودم با اهل بيت عالم ربّانى و مؤيّد سبحانى ملاّ زين العابدين سلماسى در آن ايّام كه مجاور سرّ من رأى بود به جهت بناى قلعه آن بلد ، گفت : و آن روز روز جمعه بود و جناب آقاخوند ^۴ مشغول شد به خواندن دعاى ندبه معروفه و چون زن مصيبت زده و محبّ فراق ديده ^۵ مى گريست وناله مى كرد وما با او در گريه و ناله متابعت مى كرديم. پس در متن آن حالت بوديم كه ناگاه بوى عطرى وزيدن گرفت و منتشر شد در فضاى سرداب و پر شد هوا از بوى خوش به نحوى كه از جميع ماها حالت را برد . پس همه ما ساكت شديم و قدرت سخن گفتن از ما رفت و متحيّر مانديم تا اندك زمانى گذشت . پس آن رايحه طيّبه مفقود شد و هوا به حالت اوّل برگشت
و برگشتيم به آنچه مشغول بوديم از قرائت دعا . چون به خانه مراجعت نموديم سؤال كردم از جناب آقاخوند ملاّ زين العابدين از سرّ آن بوى خوش . فرمود : تو را چه كار با اين سؤال ؟ ! و از جواب من اعراض نمود . و عالم عامل متّقى آقا على رضاى اصفهانى ـ طاب ثراه ـ كه نهايت اختصاص به مولاى مزبور داشت نقل كرد كه : روزى سؤال كردم از آن مرحوم از ملاقات كردن حجّت عليه السّلام را ؟ و در حقّ او اين گمان داشتم ، مثل استاد او سيّد معظم بحر العلوم رحمه الله . پس همين واقعه را براى من نقل كرد بدون اختلاف .
نگارنده گويد : حكايت مذكور را در ص 264 دار السّلام نيز نقل فرموده است و معلوم مى شود كه در آن موقع كه دار السّلام را تأليف مى نموده است مرحوم آقا على رضاى اصفهانى قدس سره زنده بوده است ؛ زيرا در اين جا با اين عبارت تعبير مى كند :
و حدّثني الأخ الصفيّ و العالم الوفيّ مصباح السّالكين الآغا على رضا الأصفهاني ـ أنجح اللّه له الأمانى ... ـ الخ .
ليكن وقت تأليف نجم الثاقب وفات كرده بوده است كه به «طاب ثراه» تعبير نموده است.
و در جنّة المأوى اين حكايت را حكايت 33 ( سى و سه ) از حكايات كسانى كه به زيارت امام زمان در دوره غيبت مشرف شده اند قرار داده ( رجوع شود به ص 271 ) .