پایان‌نامه‌های روایی
(تازه هاي پايان نامه هاي حديثي)
«نقش تاریخ در نقد و بررسی حدیث»، کمال صحرائی اردکانی، دکتری (PH.D)
علوم قرآن و حدیث، دانشکده اصول الدین، استاد راهنما: محمدعلی
مهدوی‌راد، استادان مشاور: احمد عابدی و مهدی مهریزی، 1385، 282 ص.
این تحقیق به دنبال پاسخگویی به این پرسش اصلی بوده است که تاریخ در
ارزیابی و نقد حدیث چه نقشی داشته؟ و این نقش را چگونه ایفا کرده است؟
مورخان و محدثان اسلامی چگونه از این معیار برای تشخیص قوت و ضعف اخبار
و احادیث سود جسته‌اند؟ از چه زمانی این امر در میان مسلمین آغاز شده و
به چه ترتیبی ادامه یافته است؟
این تحقیق از چهار فصل تشکیل شده است، که در فصل اول پیشینه
تاریخ‌نگاری در اسلام، دلائل پیدایش، گسترش و سیر تحول و پیشرفت در
نگارش‌های تاریخی، تشریح و سپس به پیوند تاریخ با حدیث اشاره شده است.
در فصل دوم، نگارنده، حدیث و حدیث‌نگاری در بین شیعه و اهل سنّت را
بررسی نموده و موضوع ورود اخبار ساختگی و عوامل مؤثر در این زمینه را
توضیح داده و جوامع مهم حدیثی فریقین را در ترازوی سنجش قرار داده و
اعتبار آنها را بررسی نموده است.
در فصل سوم، موضوع با اهمیت نقد و انواع آن در حوزه حدیث‌پژوهی بررسی
شده و ضرورت نقد حدیث، انتقادهای مستشرقان و آرای معاصران درباره نقد
حدیث درج گردیده است.
در فصل چهارم، مؤلف در ابتدا امکان دستیابی به حقایق تاریخی ـ علی‌رغم
راهیابی دروغ در گزارش‌های تاریخی ـ را تبیین کرده و در ادامه، سیر نقد
حدیث به کمک تاریخ را در دو محور سند و متن توضیح داده است.
«نقد و بررسی روش و دیدگاه ابن جوزی در باب فضائل اهل بیت(ع) در کتاب
"الموضوعات"»، فاطمه مرضیه حسینی کاشانی، کارشناسی ارشد علوم قرآن و
حدیث، دانشکده اصول الدین، استاد راهنما: مهدی مهریزی، استاد مشاور:
ناصر رفیعی محمدی، 1385، 227 ص.
نگارنده در این تحقیق در پی بررسی و نقد روش و دیدگاه ابن جوزی در
تفکیک احادیث موضوع، به احادیث منتخب وی در باب فضائل اهل بیت(ع) در
کتاب «الموضوعات» توجه نموده است. هدف نگارنده از یک سو شناساندن
معیارها و ملاک‌های مناسب در نقد احادیث، نمایاندن راه صحیح به‌کارگیری
آنها و از سوی دیگر بررسی صحت و سقم نظرات ابن جوزی در باب فضائل اهل
بیت(ع) و دفاع از احادیثی است که به اشتباه، موضوع شمرده شده‌اند.
در این جهت وی، پس از بیان کلّیاتی درباره حدیث موضوع، شواهد وجود آن و
علل پیدایش و گسترش آن در فصل نخست، به تبیین ملاک‌ها و معیارهای لازم
در بررسی اسناد و متون احادیث در فصل دوم پرداخته است. پس از آن به
منظور بررسی مناقشات سندی ابن جوزی، ابتدا چگونگی جرح‌های وی را در
فصلی جداگانه بررسی کرده است. سپس اشکالات متنی و سندی او را درباره تک
تک احادیث، مطرح و به نقد آن پرداخته، که حاصل آن برملا شدن خطاهای
متعدد ابن جوزی در موضوع شمردن احادیث این باب است.
نویسنده در پایان به این نتیجه رسیده که از جمعبندی این خطاها و
مطالعه در ویژگی ابن جوزی معلوم می‌گردد که ریشه همه خطاهای او تعصب
مذهبی و نگاه یک سویه او به احادیث بوده که مانع از به‌کارگیری صحیح
ملاک‌های نقد حدیث شده؛ ملاک‌هایی که خود بر درستی آنها صحه گذاشته
است.
 «مکتب حدیثی شیعه در کوفه از آغاز تا پایان قرن سوم هجری»، سعید شفیعی،
کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنما:
محمدعلی مهدوی راد، استاد مشاور: شادی نفیسی، 1385، 340 ص.
بررسی و شناخت چگونگی تشکیل حدیث در کوفه، شناخت راویان و محدثان و
آثار حدیثی پدید آمده در این منطقه، بررسی نقاط قوت و ضعف این مکتب،
شناخت صبغه حدیثی غالب در مکتب حدیثی کوفه و بررسی رابطه راویان اهل
سنّت با راویان شیعی کوفه و میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر از جمله
اهداف نگارنده این پایان‌نامه است.
چون تحقیق درباره یک مکتب حدیثی است، وی در درجه اول بر کتاب‌های رجالی
و فهرست‌نگاری تکیه دارد و در مرتبه بعدی کتاب‌های حدیثی را نیز مدّ
نظر دارد. همچنین نوشته‌هایی که از اعضای مکتب به جای مانده یا بازسازی
شده دارای اهمیت والایی در پژوهش وی شده. به طور کلّی در این پژوهش بیش
از نهصد کتاب از راویان کوفی شناسایی شده که در این میان، حدیث، تاریخ،
فقه و کلام بیشترین کتاب را به خود اختصاص داده‌اند، ولی در حوزه تفسیر
کتاب‌های اندکی برآورد گردیده است. به زعم نگارنده، کثرت راویان از همه
فرق شیعه، فراوانی انواع روایات، تدوین کتب اولیه حدیثی، فراوانی
روایات غلوآمیز، و اهتمام به تاریخ عراق و حوادث آخرالزمان از
ویژگی‌های این مکتب حدیثی به شمار می‌آید.
نکته برجسته در این تحقیق تقسیمی است که نگارنده برای راویان کوفی
انجام داده است. وی این راویان را به سه دوره زمانی تقسیم نموده است:
دوران تأسیس مکتب حدیثی شیعه، که همزمان با حکومت امویان و فشارهای
شدید بر شیعیان است؛ دوران و عصر امام صادق(ع)، که مکتب حدیثی شیعه به
اوج خود رسید و فقه و کلام شیعه رشد فوق العاده‌ای پیدا کرد؛ دوران پس
از شهادت امام صادق(ع)، که در اوایل این دوران کوفه همچنان از مهمترین
مراکز شیعه در فقه و کلام بود.
«معیارهای فهم و نقد حدیث در تفسیر "المیزان"»، شادی نفیسی، دکتری علوم
قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنما: محمدعلی مهدوی راد،
اساتید مشاور: سید محمدباقر حجتی، نهله غروی نائینی، 1381، 660 ص.
این که چرا علامه طباطبایی(ره) در بررسی حدیث توجه جدی به سند ندارد؟
از نظر علامه چه معیارهایی برای نقد متن معتبر است و چرا او بیش از
دیگران به این امور روی کرده است؟ و مراد علامه از جری چیست و چرا
درباره بخش عظیمی از روایات، این گونه داوری می‌کند؟ محورها و
سؤال‌هایی است که سبب تدوین این پایان‌نامه برای نگارنده گشته که در
هفت فصل به نقد و بررسی آنها پرداخته است.
وی در تحقیق خود کوشیده تا با استخراج داوری‌های علامه و ساماندهی
نظرات ایشان در نقد و فهم حدیث، تداوم حرکتی باشد که این متفکران
اندیشه‌ور در جهت پیراستن گنجینه گران‌قدر حدیث در دوره معاصر آغاز
کرده‌اند. وی در کار خود استقصاء تمام نظرات را مدّ نظر نداشته، بلکه
هدفش ارائه اجمالی این نظرات بوده تا در پرتو آن دیدگاه علامه بهتر
فهمیده شود.
وی در دیدگاه خود ابتدا به بررسی روایات موجود در دو مرحله پرداخته
است: عصر پیامبر اکرم(ص) و عصر ائمه اهل بیت(ع). پس از آن آرای محققانی
را گزارش می‌کند که در این باره نگاشته‌هایی مستقل داشته‌اند. وی در
گزارش آرای محققان به نقل مستقل دیدگاه هر یک از ایشان نپرداخته بلکه
چیزی را نقل کرده که در جمعبندی کلّی می‌توان از نظرات این عالمان به
دست آورد، چنان که در ارائه نمونه‌ها به آنچه ایشان در کتاب‌هایشان
آورده‌اند بسنده نکرده و کوشیده تا نمونه‌هایی جدید از منابع شیعه و
سنّی برای آن بیاورد. وی در این قسمت دو مجموعه معیار: معیارهای فهم و
معیارهای نقد حدیث را آورده است.
| 
