835

كَيفِيَّةُ المُحاسَبَةِ

۴۰۰۶.الإمامُ عليٌّ عليه السلامـ و قد سُئلَ عن كَيفيّةِ مُحاسَبَةِ النَّفْسِ ـ: إذا أصْبَحَ ثُمَّ أمسى رَجَعَ إلى نَفْسِهِ ، و قالَ : يا نَفْسُ ، إنَّ هذا يَومٌ مَضى علَيكِ لا يَعودُ إلَيكِ أبدا ، و اللّهُ سائلُكِ عَنهُ فيما أفْنَيتِهِ ، فما الّذي عَمِلْتِ فيهِ ؟ أ ذَكَرْتِ اللّهَ أمْ حَمِدْتيهِ؟ أ قَضَيْتِ حَقَّ أخٍ مؤمنٍ ؟ أ نَفَّسْتِ عَنهُ كُرْبتَهُ ؟ أ حَفِظْتيهِ بِظَهْرِ الغَيبِ في أهْلِهِ و ولدِهِ ؟ أ حَفِظْتيهِ بَعدَ المَوتِ في مُخَلَّفيهِ؟ أ كَفَفْتِ عن غيبَةِ أخٍ مؤمنٍ بفَضْلِ جاهِكِ ؟ أ أعَنْتِ مسلما ؟ ما الّذي صَنَعتِ فيهِ ؟ فيَذكُرُ ما كانَ مِنهُ ، فإنْ ذَكَرَ أنَّهُ جَرى مِنهُ خيرٌ حَمِدَ اللّهَ عزّ و جلّ و كَبَّرَهُ على تَوفيقِهِ ، و إنْ ذَكرَ مَعْصيَةً أو تَقْصيرا اسْتَغْفَرَ اللّهَ عزّ و جلّ و عَزَمَ على تَرْكِ مُعاوَدَتِهِ . ^۱

836

ثَمَرَةُ المُحاسَبَةِ

۴۰۰۷.الإمامُ عليٌّ عليه السلام :مَن تَعاهَدَ نَفْسَهُ بالمُحاسَبَةِ أمِنَ فيها المُداهَنَةَ . ^۲

835

چگونگى حسابرسى

۴۰۰۶.امام على عليه السلامـ در پاسخ به سؤال از نحوه محاسبه نفْس ـفرمود : چون صبح را به شب رساند، به سراغ نفْس خويش رود و بگويد : اى نفْس ! امروز بر تو گذشت و هرگز سوى تو برنمى گردد . خداوند از تو خواهد پرسيد كه آن را چگونه سپرى كردى ؟ در آن روز چه كردى ؟ آيا خدا را ياد كردى، يا سپاس و ستايشش گفتى؟ آيا حقّ برادر مؤمنى را گزاردى؟ آيا بار غمى از دل او برداشتى ؟ آيا در نبودِ او هواى زن و فرزندان او را داشتى ؟ آيا وقتى مُرد، به بازماندگان او رسيدگى كردى ؟ آيا با استفاده از مقام و موقعيّتت، از غيبت برادر مؤمنى جلوگيرى كردى ؟ آيا مسلمانى را يارى رساندى ؟ چه كارى براى او كرده اى ؟ آن گاه كارهايى كه كرده است بر مى شمرد ؛ اگر كار خيرى از وى سر زده باشد، خدا را سپاس گويد و به شكرانه توفيقى كه به وى عنايت كرده، خدا را به بزرگى ياد كند، و اگر ديد گناهى يا تقصيرى از او سر زده است، از خداوند عزّ و جلّ آمرزش بخواهد و تصميم بگيرد كه ديگر آن را تكرار نكند .

836

ثمره محاسبه نفْس

۴۰۰۷.امام على عليه السلام :هر كس پيوسته به حساب نفْس خود برسد، از سازشكارى با او در امان ماند .

۴۰۰۲.عنه عليه السلام :إذا أوَيْتَ إلى فِراشِكَ فانْظُرْ ما سَلَكْتَ في بَطنِكَ و ما كَسَبْتَ في يَومِك، و اذْكُرْ أنَّكَ مَيِّتٌ و أنَّ لَكَ مَعادا . ^۱

۴۰۰۳.الإمامُ الكاظمُ عليه السلام :لَيس مِنّا مَن لَم يُحاسِبْ نَفْسَهُ في كُلِّ يَومٍ ، فإنْ عَمِلَ خَيرا اسْتَزادَ اللّهَ مِنهُ و حَمِدَ اللّهَ علَيهِ ، و إنْ عَمِلَ شَيئا شَرّا اسْتَغْفَرَ اللّهَ و تابَ إلَيهِ . ^۲

(انظر) المراقبة : 1546 .

834

التَّشديدُ في مُحاسَبَةِ النَّفسِ

۴۰۰۴.رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله :لا يَكونُ العَبدُ مؤمنا حتّى يُحاسِبَ نفسَهُ أشَدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشَّريكِ شَريكَهُ و السَّيّدِ عَبْدَهُ . ^۳

۴۰۰۵.عنه صلى الله عليه و آله :لا يَكـونُ الرّجـلُ مِـن المُتَّقينَ حتّى يُحاسِبَ نَفسَهُ أشدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشَّريكِ شَريكَهُ ، فَيعْلَمَ مِنْ أينَ مَطْعَمُهُ ؟ و مِن أينَ مَشْرَبُهُ ؟ و مِنْ أينَ مَلْبَسُهُ ؟ أ مِن حِلٍّ أمْ مِن حَرام ؟ ^۴

۴۰۰۲.امام صادق عليه السلام :هرگاه به بستر خود رفتى، در اين باره بينديش كه چه خوراكى به معده خود فرستاده اى و در آن روز چه كارهايى كرده اى و به ياد آور كه مى ميرى و تو را بازگشتى هست .

۴۰۰۳.امام كاظم عليه السلام :از ما نيست كسى كه هر روز به حساب خود رسيدگى نكند و ببيند كه اگر كار نيكى انجام داده است از خداوند توفيق انجام بيشتر آن را بخواهد و خدا را بر آن سپاس گويد و اگر كار بدى انجام داده است از خدا آمرزش بخواهد و توبه كند .

834

سخت گيرى در محاسبه نفْس

۴۰۰۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :بنده، مؤمن نباشد مگر آن گاه كه سخت تر از حسابرسى شريك از شريكش و خواجه از غلامش، از نفْس خود حساب بكشد .

۴۰۰۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :آدمى در زمره تقوا پيشگان نباشد مگر آنگاه كه سخت تر از حسابرسى شريك از شريكش، از خود حساب كشد تا بداند كه از كجا خورده است، از كجا آشاميده است، از كجا پوشيده است، از حلال يا از حرام؟