۴۹۳۶.الإمامُ عليٌّ عليه السلامـ فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ ـ: مَن لَم يَنشَط لِحَديثِكَ فَارفَع عَنهُ مُؤنَةَ الاِستِماعِ مِنكَ . ^۱

۴۹۳۷.عنه عليه السلام :إنَّ لِلقُلوبِ شَهوَةً و إقبالاً و إدبارا ، فَائتوها مِن قِبَلِ شَهوَتِها و إقبالِها ؛ فَإِنَّ القَلبَ إذا اُكرِهَ عَمِيَ . ^۲

1036

مُراعاةُ مُقتَضَى الحالِ

۴۹۳۸.الإمامُ عليٌّ عليه السلامـ في ذِكرِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله ـ: طَبيبٌ دَوّارٌ بِطِبِّهِ ، قَد أحكَم مَراهِمَهُ ، و أحمى مَواسِمَهُ ، يَضَعُ ذلِكَ حَيثُ الحاجَةُ إلَيهِ ؛ مِن قُلوبٍ عُميٍ ، و آذانٍ صُمٍّ ، و ألسِنَةٍ بُكمٍ ، مُتَتَبِّعٌ بِدَوائِهِ مَواضِعَ الغَفلَةِ و مَواطِنَ الحَيرَةِ ^۳ . ^۴

۴۹۳۶.امام على عليه السلامـ چنان كه در حكمت هاى منسوب به ايشان آمده ـفرمود : هر كس كه براى سخن تو نشاط نشان ندهد ، زحمت شنيدن سخنت را از او بردار.

۴۹۳۷.امام على عليه السلام :دل ها داراى ميل، اقبال و اِدبارند . شما از رهگذر ميل و اقبال آن ، بدان راه يابيد، كه اگر دل به كارى وادار شود ، كور مى شود.

1036

مراعات مقتضاى حال

۴۹۳۸.امام على عليه السلامـ در توصيف پيامبر صلى الله عليه و آله ـفرمود : [او ]طبيبى بود در گردش . مرهم هاى خود را به محكمى به كار مى بست ، و داغ هاى خود را به جا مى نهاد ، و هر آن جا كه نياز بود ، به كار مى بست ، اعم از : دل هاى كور و گوش هاى كر و زبان هاى نا گويا . با دواى خود ، در پى جايگاه هاى غفلت و مكان هاى سرگردانى مى گشت. ^۵

1035

مُراعاةُ نَشاطِ المُخاطَبِ

۴۹۳۳.رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله :إنّي لَأَتَخَوَّلُكُم بِالمَوعِظَةِ تَخَوُّلاً ؛ مَخافَةَ السَّأمَةِ عَلَيكُم . ^۱

۴۹۳۴.مسند ابن حنبل عن قيس بن أبي حازم عن أبيه :رَآنِي النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله و هُوَ يَخطُبُ و أنَا فِي الشَّمسِ ، فَأَمَرَني فَحَوَّلتُ إلَى الظِّلِّ . ^۲

۴۹۳۵.صحيح البخاري عن عكرمة عن ابن عبّاس :حَدِّثِ النّاسَ كُلَّ جُمُعَةٍ مَرَّةً ، فَإِن أبَيتَ فَمَرَّتَينِ ، فَإِن أكثَرتَ فَثَلاثَ مِرارٍ . و لا تُمِلَّ النّاسَ هذَا القُرآنَ . و لا اُلفِيَنَّكَ تَأتِي القَومَ و هُم في حَديثٍ مِن حَديثِهِم فَتَقُصُّ عَلَيهِم ، فَتَقطَعُ عَلَيهِم حَديثَهُم فَتُمِلُّهُم ؛ و لكِن أنصِت ، فَإِذا أمَروكَ فَحَدِّثهُم و هُم يَشتَهونَهُ ، فَانظُرِ السَّجعَ مِنَ الدُّعاءِ فَاجتَنِبهُ ؛ فَإِنّي عَهِدتُ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله و أصحابَهُ لا يَفعَلونَ إلاّ ذلِكَ . ^۳

1035

مراعات شادابى مخاطب

۴۹۳۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :من از بيم خسته شدن شما ، براى موعظه كردن به دنبال فرصت مناسب مى گردم.

۴۹۳۴.مسند ابن حنبلـ به نقل از قيس بن ابى هازم به نقل از پدرش ـ: پيامبر صلى الله عليه و آله در حالى كه سخنرانى مى كرد ، مرا ديد كه ميان آفتابم . فرمان داد تا جايم را به سايبان تغيير دادم.

۴۹۳۵.صحيح البخارىـ به نقل از عكرمه ، به نقل از ابن عباس ـ: براى مردم در هر جمعه تنها يك بار سخن بگو ، و اگر اصرار دارى ، [فقط ]دو بار باشد ، و اگر بيشتر مى خواهى ، [فقط] سه بار باشد و با اين قرآن ، ملامت مردم را فراهم نكن. مبادا نزد گروهى بروى و در حالى كه در حال گفتگو هستند ، سخن آنان را ببُرى و با سخن گفتنت باعث خستگى آنان بشوى ؛ بلكه خاموش بمان و هرگاه از تو خواستند ، برايشان سخن بگو، كه در اين صورت ، بدان مشتاق خواهند بود ، و در دعا از آهنگين گويى اجتناب كن . من با پيامبر خدا و ياران وى هم روزگار بودم و نديدم جز آن كه چنين رفتار مى كردند.