۱۲۵۲۰.الإمامُ الهاديُّ عليه السلام :في وُجوبِ اتِّصالِ الضِّياءِ بَينَ الرائي و المَرئيِّ وُجوبُ الاشتِباهِ ، و اللّهُ تَعالى مُنَزَّهٌ عَنِ الاشتِباهِ ، فثَبَتَ أنَّهُ لا يَجوزُ عَلَيهِ سُبحانَهُ الرُّؤيَةُ بِالأبصارِ ؛ لأنَّ الأسبابَ لا بُدَّ مِنِ اتِّصالِها بِالمُسَبَّباتِ . ^۱

(انظر) بحار الأنوار : 4 / 26 باب 5 .

2591

القَلبُ و رُؤيَةُ اللّهِ

۱۲۵۲۱.إرشاد القلوبـ في حَديثِ المِعراجِ ـ: أمَّا الحَياةُ الباقِيَةُ فَهِيَ الّتي يَعمَلُ لِنَفسِهِ حتّى تَهونَ عَلَيهِ الدّنيا و تَصغُرَ في عَينَيهِ ، و تَعظُمَ الآخِرَةُ عِندَهُ ......... فإذا فَعَلَ ذلِكَ أسكَنتُ في قَلبِهِ حُبّا حتّى أجعَلَ قَلبَهُ لي ، و فَراغَهُ و اشتِغالَهُ و هَمَّهُ و حَديثَهُ مِنَ النِّعمَةِ الّتي أنعَمتُ بِها عَلى أهلِ مَحَبَّتي من خَلقي ، و أفتَحَ عَينَ قَلبِهِ و سَمعُهُ ؛ حتّى يَسمَعَ بِقَلبِهِ ، و يَنظُرَ بِقَلبِهِ إلى جَلالي و عَظَمَتي . ^۲

۱۲۵۲۲.الأمالي للصدوق :لَمّا جَلَسَ عَليٌّ عليه السلام فِي الخِلافَةِ ......... فَقامَ إلَيهِ رَجلٌ يقالُ لهُ ذعلب ......... فقالَ : يا أميرَ المؤمنينَ، هَلْ رأيتَ رَبَّكَ؟ فَقالَ : وَيلَكَ يا ذَعلَبُ ! لَم أكُن بِالّذي أعبُدُ رَبّا لَم أرَهُ ! قالَ : فكَيفَ رَأيتَهُ ؟ صِفْهُ لَنا ؟ قالَ : وَيلَكَ ! لَم تَرَهُ العُيونُ بِمُشاهَدَةِ الأبصارِ ، و لكِنْ رَأتهُ القُلوبُ بِحَقائقِ الإيمانِ . ^۳

۱۲۵۲۰.امام هادى عليه السلام :براى آن كه ميان بيننده و شيئ قابل رؤيت ارتباط برقرار شود، بايد همانندى (سنخيّت ميان آن دو) باشد و خداوند متعال از همانندى (سنخيّت داشتن) با بيننده منزّه است. پس، ثابت شد كه رؤيت با چشم نسبت به خداوند سبحان روا نيست؛ زيرا ميان سبب و مسبّب بايد ارتباط (سنخيّت) باشد.

2591

دل و مشاهده خدا

۱۲۵۲۱.ارشاد القلوب:در حديث قدسى معراج آمده است: زندگى جاويدان زندگى اى است كه آدمى براى خود چنان كار كند كه دنيا در نظرش بى ارزش شود و در نگاهش خُرد آيد و آخرت در نظرش بزرگ شود ......... هر گاه چنين كند، در دل او چنان محبّتى قرار دهم كه دل او و فراغت و اشتغال و همّت و سخنش از نعمتى كه به دوستداران خود عطا كرده ام، همگى، را از آن خودم گردانم و چشم دل و گوشش را باز كنم تا به دل خود بشنود و به دل خود به شكوه و عظمت من بنگرد.

۱۲۵۲۲.الأمالى صدوق :در زمان خلافت على عليه السلام ......... شخصى به نام ذِعْلِب در مقابل حضرت ايستاد و عرضه داشت : اى امير مؤمنان! آيا تا كنون پروردگار خود را ديده اى ؟ حضرت فرمود: واى بر تو اى ذعلب! من خدايى را كه نديده باشم نمى پرستم. عرض كرد: چگونه او را ديده اى، برايمان وصفش كن؟ حضرت فرمود: واى بر تو! چشمها او را با نگاه كردن نديده اند، بلكه دلها از طريق حقايق ايمان (تصديقات و باورهاى عقلى يا انوار عقلى ناشى از ايمان) مشاهده اش كرده اند.

الحديث :

۱۲۵۱۵.رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آلهـ في صِفَةِ اللّهِ سُبحانَهُ ـ: فَتَجَلّى لِخَلقِهِ مِن غَيرِ أن يَكونَ يُرى ، و هُوَ بِالمَنظَرِ الأعلى . ^۱

۱۲۵۱۶.الإمامُ الصّادقُ عليه السلامـ في قولِهِ تعالى: «لا تُدرِكُهُ الأبصارُ» إحاطَةُ الوَهمِ . ^۲

۱۲۵۱۷.عنه عليه السلامـ لَمّا سُئلَ عَن رُؤيَةِ اللّهِ في المَعادِ ـ: سُبحانَ اللّهِ و تَعالى عن ذلك عُلُوّا كَبيرا ! ......... يَا بنَ الفَضلِ ، إنَّ الأبصارَ لا تُدرِكُ إلاّ ما لَهُ لَونٌ و كَيفِيَّةٌ ، و اللّهُ خالِقُ الألوانِ و الكَيفِيَّةِ . ^۳

۱۲۵۱۸.الإمامُ الرِّضا عليه السلامـ في قولِهِ تعالى:«لا تُدرِكُهُ الأبصارُ ......... »ـ: لا تُدرِكُهُ أوهامُ القُلوبِ ، فكَيفَ تُدرِكُهُ أبصارُ العُيونِ ؟ ! ^۴

۱۲۵۱۹.عنه عليه السلام :مُتَجَلٍّ لا بِاستِهلالِ رُؤيَةٍ . ^۵

حديث:

۱۲۵۱۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در وصف خداوند سبحان ـفرمود : بر آفريدگان خويش تجلّى كرد، بى آن كه ديده شود و او در چشم انداز برين است.

۱۲۵۱۶.امام صادق عليه السلامـ نيز درباره آيه نخست ـفرمود : مقصود، فراگيرى و احاطه وهم است.

۱۲۵۱۷.امام صادق عليه السلامـ در پاسخ به پرسش از مشاهده خدا در آخرت ـفرمود : منزّه است خدا و بسى برتر و والاتر ......... اى پسر فضل! ديدگان تنها آن چيزى را مى بينند كه رنگ و چگونگى دارند ، حال آن كه خداوند خود آفريننده رنگها و چگونگى هاست.

۱۲۵۱۸.امام رضا عليه السلامـ درباره آيه «ديدگان او را در نمى يابند ......... » ـفرمود : اوهام دلها او را در نمى يابند، چگونه نگاه چشمها دريابندش؟!

۱۲۵۱۹.امام رضا عليه السلام :آشكار است، اما نه آشكارىِ ناشى از ديدن.