2700

التَّعَصُّبُ المَمدوحُ

۱۳۱۶۵.رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله :خَيرُكُمُ المُدافِعُ عَن عَشيرَتِهِ ما لَم يَأثَمْ . ^۱

۱۳۱۶۶.الإمامُ عليٌّ عليه السلامـ في الخُطبَة القاصِعَةِ ـ: و لَقَد نَظَرتُ فَما وَجَدتُ أحَدا مِنَ العالَمينَ يَتَعَصَّبُ لِشَيءٍ مِنَ الأشياءِ إلاّ عَن عِلَّةٍ تَحتَمِلُ تَمويهَ الجُهَلاءِ ، أو حُجَّةٍ تَليطُ بِعُقولِ السُّفَهاءِ ، غَيرَكُم ؛ فإنَّكُم تَتَعَصَّبونَ لأِمرٍ ما يُعرَفُ لَهُ سَبَبٌ و لا عِلَّةٌ (مسّ يد علّة)، أمّا إبليسُ فَتَعَصَّبَ عَلى آدَمَ لأِصلِهِ ، و طَعَنَ عَلَيهِ في خِلقَتِهِ ، فقالَ : أنا نارِيٌّ و أنتَ طِينيٌّ ! و أمّا الأغنِياءُ مِن مُترَفَةِ الاُمَمِ فتَعَصَّبوا لآثارِ مَواقِعَ النِّعَمِ ، فَقالوا : نَحنُ أكثَرُ أموالاً و أولادا و ما نَحنُ بِمُعَذَّبينَ .
فإن كانَ لا بُدَّ مِنَ العَصَبِيَّةِ فلْيَكُن تَعَصُّبُكُم لِمَكارِمِ الخِصالِ ، و مَحامِدِ الأفعالِ ، و مَحاسِنِ الاُمورِ ، الّتي تَفاضَلَت فيها المُجَداءُ و النُجَداءُ مِن بُيوتاتِ العَرَبِ ، و يَعاسيبُ القَبائلِ ، بِالأخلاقِ الرَّغيبَةِ ، و الأحلامِ العَظيمَةِ ، و الأخطارِ الجَليلَةِ ، و الآثارِ المَحمودَةِ . فتَعَصَّبوا لِخِلالِ الحَمدِ مِنَ الحِفظِ لِلجِوارِ ، و الوَفاءِ بِالذِّمامِ ، و الطَّاعَةِ لِلبِرِّ ، و المَعصِيَةِ لِلكِبرِ ، و الأخذِ بِالفَضلِ ، و الكَفِّ عَنِ البَغيِ ، و الإعظامِ لِلقَتلِ ، و الإنصافِ لِلخَلقِ ، و الكَظمِ لِلغَيظِ ، و اجتِنابِ الفَسادِ في الأرضِ . ^۲

2700

تعصّب پسنديده

۱۳۱۶۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :بهترين شما كسى است كه از عشيره خود دفاع كند، به شرط آن كه با اين كار مرتكب گناهى نشود.

۱۳۱۶۶.امام على عليه السلامـ در خطبه قاصعه ـفرمود : من نگريستم، اما احدى از جهانيان را نيافتم كه درباره چيزى تعصب ورزد مگر اين كه تعصّب او علتى داشت كه نادانان را به اشتباه مى افكنَد، يا دليلى كه به انديشه نابخردان مى چسبد؛ جز شما كه براى چيزى تعصب به خرج مى دهيد كه هيچ سبب و علتى برايش شناخته نمى شود. اما ابليس به خاطر اصل و گوهر خويش در برابر آدم عصبيّت نشان داد و بر او به دليل خلقتش [از گل] خرده گرفت و گفت: من از آتشم و تو از گِلى. و اما توانگران مرفه و عيّاش امت ها، به خاطر فراوانى نعمت [اموال و اولاد] تعصّب ورزيدند و گفتند كه: ما داراييها و فرزندان بيشترى داريم و هرگز به عذاب گرفتار نخواهيم شد.
پس، اگر چاره اى از داشتن تعصب نيست، بايد تعصّبتان به خاطر خصلتهاى والاى انسانى و كردارهاى پسنديده و امور نيكويى باشد كه خاندانهاى شرافتمند و بزرگوار و دلير عرب و بزرگان و مهتران قبايل در آنها بر يكديگر برترى مى جستند؛ با خلقهاى پسنديده و خردهاى بزرگ و مقامهاى بلند و آثار و رفتارهاى پسنديده. بنا بر اين، براى خصلتهاى پسنديده تعصب به خرج دهيد، خصلتهايى چون: نگاهداشت حق و حرمت همسايگى و پايبندى به عهد و پيمانها و فرمان بردن از نيكيها و مخالفت با تكبّر و گردن فرازى و اقدام به احسان و نيكوكارى و خويشتندارى از زورگويى و تجاوز و بزرگ شمردن قتل نفس و انصاف داشتن با مردم و فرو خوردن خشم و دورى از ايجاد تباهى در جامعه.

2699

إمامُ المُتَعَصِّبينَ

۱۳۱۶۲.الإمامُ عليٌّ عليه السلامـ في ذَمِّ إبليسَ ـ: فافتَخَرَ عَلى آدَمَ بِخَلقِهِ ، و تَعَصَّبَ عَلَيهِ لأِصلِهِ ، فعَدُوُّ اللّهِ إمامُ المُتَعَصِّبينَ ، و سَلَفُ المُستَكبِرينَ ، الّذي وَضَعَ أساسَ العَصَبِيَّةِ ، و نازَعَ اللّهَ رِداءَ الجَـبريَّـةِ ، و ادَّرَعَ لِباسَ التَّعَزُّزِ ، و خَلَعَ قِناعَ التَّذَلُّلِ . ^۱

۱۳۱۶۳.عنه عليه السلامـ أيضا ـ: اِعتَرَتهُ الحَمِيَّةُ ، و غَلَبَت عَلَيهِ الشَّقوَةُ ، و تَعَزَّزَ بِخِلقَةِ النّارِ ، و استَوهَنَ خَلقَ الصَّلصالِ . ^۲

۱۳۱۶۴.الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :إنَّ المَلائكَةَ كانوا يَحسَبونَ أنَّ إبليسَ مِنهُم ، و كانَ في عِلمِ اللّهِ أنَّهُ لَيسَ مِنهُم ، فاستَخرَجَ ما في نَفسِهِ بِالحَمِيَّةِ و الغَضَبِ فقالَ : خَلَقتَني مِن نارٍ و خَلَقتَهُ مِن طينٍ ! ^۳

2699

پيشواى متعصّبان

۱۳۱۶۲.امام على عليه السلامـ در نكوهش ابليس ـفرمود : به سبب آفرينش خود [از آتش ]بر آدم فخر فروخت و به خاطر اصل و گوهرش عليه او عصبيّت ورزيد. پس، اين دشمن خدا پيشواى متعصّبان و سر سلسله مستكبران و خود بزرگ بينان است و همو عصبيّت را پايه گذارى كرد و بر سر رداى جبروتى و كبريا با خدا به كشمكش برخاست و جامه عزّت و نخوت [كه خاص خداوند است ]پوشيد و نقاب فروتنى را به دور افكند.

۱۳۱۶۳.امام على عليه السلامـ نيز در نكوهش شيطان ـفرمود : عصبيّت و كبر او را فرا گرفت و شور بختى بر او چيره گشت و به آفرينش خود از آتش نازيد و آفرينش آدم از گِلِ خشكيده را خوار و بى مقدار شمرد.

۱۳۱۶۴.امام صادق عليه السلام :فرشتگان گمان مى كردند كه ابليس از آنان است و خدا مى دانست كه از شمار آنها نيست. پس، او به سبب عصبيّت و كبر و خشم، آن چه را در درونش بود بيرون ريخت و گفت: مرا از آتش آفريدى و او را از گِل آفريدى.