۱۳۶۸۶.عنه عليه السلام :إعجابُ المَرءِ بِنَفسِهِ دَليلٌ عَلى ضَعفِ عَقلِهِ . ^۱

۱۳۶۸۷.عنه عليه السلام :مَن صَحِبَ جاهِلاً نَقَصَ مِن عَقلِهِ . ^۲

۱۳۶۸۸.عنه عليه السلام :ما مَزَحَ امرُؤٌ مَزحَةً إلاّ مَجَّ مِنَ عَقلِه مَجَّةً . ^۳

۱۳۶۸۹.عنه عليه السلام :مَن تَرَكَ الاستِماعَ مِن ذَوي العُقولِ ماتَ عَقلُهُ . ^۴

۱۳۶۹۰.الإمامُ الباقرُ عليه السلام :ما دَخَلَ قَلبَ امرِئٍ شَيءٌ مِنَ الكِبرِ إلاّ نَقَصَ مِن عَقلِهِ . ^۵

۱۳۶۹۱.الإمامُ الكاظمُ عليه السلام :مَن سَلَّطَ ثَلاثا عَلى ثَلاثٍ فَكَأنَّما أعانَ هَواهُ عَلى هَدمِ عَقلِهِ : مَن أظلَمَ نورَ فِكرِهِ بِطولِ أمَلِهِ ، و مَحا طَرائفُ حِكمَتِهِ بِفُضولِ كَلامِهِ ، و أطفَأ نورَ عِبرَتِهِ بِشَهَواتِ نَفسِهِ ، فَكَأنَّما أعانَ هَواهُ عَلى هَدمِ عَقلِهِ ، و مَن هَدَمَ عَقلَهُ أفسَدَ عَلَيهِ دينَهُ و دُنياهُ . ^۶

(انظر) الطمع : باب 2385. العُجب : باب 2474.

۱۳۶۸۶.امام على عليه السلام :خودپسندى آدمى، نشانگر سستى خرد اوست.

۱۳۶۸۷.امام على عليه السلام :هر كه با نادان همنشينى كند، از خردش كاسته شود.

۱۳۶۸۸.امام على عليه السلام :هيچ كس شوخى و مزاحى نكرد مگر اين كه اندكى از عقل او كاسته شد.

۱۳۶۸۹.امام على عليه السلام :هر كه به خردمندان گوش نسپارد، خردش بميرد.

۱۳۶۹۰.امام باقر عليه السلام :در دل آدمى چيزى از كِبر وارد نشد، مگر اين كه از خرد او كاسته شد.

۱۳۶۹۱.امام كاظم عليه السلام :هر كه سه چيز را بر سه چيز چيره گرداند، چنان است كه هواى نفْس خويش را در راه نابود كردن خِردش يارى رسانده باشد: هر كه با آرزوىِ دراز خود، فروغ انديشه اش را تاريك سازد و با سخنان زيادى، بدايع حكمت خويش را از بين برد و با خواهشهاى نفْس خود، پرتو عبرت و پندآموزى خويش را خاموش گرداند؛ چنان است كه هواى نفس خود را در راه نابود كردن خردش يارى رسانده باشد و هر كه خردش نابود شود دين و دنيايش تباه گردد.

۱۳۶۷۹.عنه عليه السلام :أدَلُّ شَيءٍ عَلى غَزارَةِ العَقلِ حُسنُ التَّدبيرِ . ^۱

۱۳۶۸۰.عنه عليه السلام :المَرءُ يَتَغَيَّرُ في ثَلاثٍ : القُربِ مِنَ المُلوكِ ، و الوِلاياتِ ، و الغَناءِ من الفَقرِ ، فمَن لَم يَتَغَيَّرْ في هذهِ فهُوَ ذو عَقلٍ قَويمٍ و خُلقٍ مُستَقيمٍ . ^۲

۱۳۶۸۱.عنه عليه السلام :مَن كَمُلَ عَقلُهُ حَسُنَ عَمَلُهُ . ^۳

۱۳۶۸۲.عنه عليه السلامـ في وَصفِ السّالِكِ الطَّريقَ إلَى اللّهِ سُبحانَهُ ـ: قَد أحيا عَقلَهُ و أماتَ نَفسَهُ ، حَتّى دَقَّ جَليلُهُ ، و لَطُفَ غَليظُهُ ، وَ بَرَقَ لَهُ لامِعٌ كَثيرُ البَرقِ ، فأبانَ لَهُ الطَّريقَ و سَلَكَ بِه السَّبيلَ . ^۴

(انظر) العقل: باب 2768.

2772

ما يُضعِفُ العَقلَ

۱۳۶۸۳.الإمامُ عليٌّ عليه السلام :ذَهابُ العَقلِ بَينَ الهَوى و الشَّهوَةِ . ^۵

۱۳۶۸۴.عنه عليه السلام :ضَياعُ العُقولِ في طَلَبِ الفُضولِ . ^۶

۱۳۶۸۵.عنه عليه السلام :عُجبُ المَرءِ بِنَفسِهِ أحَدُ حُسّادِ عَقلِهِ . ^۷

۱۳۶۷۹.امام على عليه السلام :بهترين دليل بر فراوانى عقل، حسن تدبير است.

۱۳۶۸۰.امام على عليه السلام :انسان در سه جا عوض مى شود: نزديكى به شاهان، زمامدارى، و توانگر شدن بعد از نادارى. هر كه در اين سه جا عوض نشود، از خردى استوار و خويى راست و درست برخوردار است.

۱۳۶۸۱.امام على عليه السلام :هر كه خردش كامل باشد، كردارش نيكوست.

۱۳۶۸۲.امام على عليه السلامـ در توصيف رهرو راه خداوند سبحان ـفرمود : او خرد خويش را زنده كرد و نفْسش را ميراند، تا جايى كه [اندام ]درشت او نزار شد و ستبرى اش زار. و برقى پر نور براى او درخشيد و راه را برايش روشن ساخت و در پرتو آن راه پيمود.

2772

عوامل ناتوان كننده خرد

۱۳۶۸۳.امام على عليه السلام :بر اثر هوس و شهوت، خرد از بين مى رود.

۱۳۶۸۴.امام على عليه السلام :تباه شدن خردها در جستن فزونيهاست.

۱۳۶۸۵.امام على عليه السلام :خودپسندى انسان، يكى از حسودانِ خرد اوست.