۱۶۹۷۲.كتاب من لا يحضره الفقيه :رُويَ عن عليٍّ عليه السلام أنّه قالَ : قالَ رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله : إذا تَقاضى إلَيكَ رَجُلانِ فلا تَقضِ لِلأوّلِ حتّى تَسمَعَ مِن الآخَرِ ؛ فإنّكَ إذا فَعلتَ ذلكَ تَبَيَّنَ لكَ القَضاءُ .
قالَ عليٌّ عليه السلام : فما زِلتُ بَعدَها قاضيا ، و قالَ لَهُ النبيُّ صلى الله عليه و آله : اللّهُمَّ فَهِّمْهُ القَضاءَ . ^۱

۱۶۹۷۳.سنن الترمذي عن حنَش عن عليٍ عليه السلام :قال لي رسولُ اللّهَ صلى الله عليه و آله : إذا تَقاضى إليكَ رَجُلانِ فلا تَقضِ للأوّلِ حتّى تَسمَعَ كلامَ الآخَرِ ، فَسَوفَ تَدري كيفَ تَقضي . قالَ عليٌّ عليه السلام: فما زِلتُ بَعدُ قاضيا . ^۲

(انظر) وسائل الشيعة : 18 / 158 باب 4.

6 ـ أن لا يَقضيَ و هو غَضبانُ :

۱۶۹۷۴.رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله :مَنِ ابتُليَ بالقَضاءِ فلا يَقضِينَّ و هُو غَضبانُ . ^۳

۱۶۹۷۵.عنه صلى الله عليه و آله :لا يَقضي القاضي بينَ اثنَينِ و هُو غَضبانُ . ^۴

۱۶۹۷۲.كتاب من لا يحضره الفقيه :از امام على عليه السلام روايت شده است كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هرگاه دو تن براى قضاوت پيش تو آمدند، تا زمانى كه اظهارات هر دو طرف را نشنيده اى به نفع اوّلى حكم نده. پس هر گاه چنين كردى [سخنان هر دو طرف را شنيدى]، كار قضاوت و صدور حكم براى تو روشن مى شود.
على عليه السلام فرمود: بعد از اين سفارش، كار قضاوت براى من بسيار آسان شد. و پيامبر صلى الله عليه و آله براى آن حضرت دعا كرد كه: بار خدايا! قضاوت را به او بفهمان.

۱۶۹۷۳.سنن الترمذىـ به نقل از حنَش ـ: على عليه السلام فرمود: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به من فرمود : هرگاه دو نفر براى قضاوت نزد تو آمدند، تا اظهارات هر دو را نشنيده اى به سود اولى حكم صادر مكن ؛ زيرا [اگر به اظهارات هر دو طرف گوش دهى] بزودى مى فهمى كه چه حكمى صادر كنى. على عليه السلام فرمود: از آن زمان به بعد همواره درست قضاوت كرده ام.

6 ـ قضاوت نكردن در حال خشم

۱۶۹۷۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :كسى كه گرفتار قضاوت شود، نبايد در حال خشم قضاوت كند.

۱۶۹۷۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :قاضى نبايد در حال خشم ميان دو نفر قضاوت كند.

4 ـ أنْ لا يَتَضَجَّرَ في مجلسِ القضاءِ :

۱۶۹۶۹.الإمامُ عليٌّ عليه السلامـ لِشُرَيحٍ ـ: إيّاكَ و التَّضَجُّرَ و التَّأذِّيَ في مَجلِسِ القَضاءِ ، الذي أوجَبَ اللّهُ فيهِ الأجرَ ، و يُحسِنُ فيهِ الذُّخرَ لِمَن قَضى بالحَقِّ . ^۱

5 ـ أن لا يَقضيَ قبلَ سماعِ كلامِ كلا الخَصمَينِ:

۱۶۹۷۰.رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله :إذا أتاكَ الخَصمانِ فلا تَقضِ لواحِدٍ حتّى تَسمَعَ مِن الآخَرِ ؛ فإنّهُ أجدَرُ أن تَعلَمَ الحقَّ . ^۲

۱۶۹۷۱.الإمامُ عليٌّ عليه السلام :بَعَثَني رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إلَى اليَمَنِ قاضيا ، فقلتُ : يا رسولَ اللّهِ ، تُرسِلُني و أنا حَديثُ السِّنِّ و لا عِلمَ لي بالقَضاءِ ؟! فقالَ : إنَّ اللّهَ سَيَهدي قَلبَكَ ، و يُثَبِّتُ لِسانَكَ ، فإذا جَلَسَ بينَ يدَيكَ الخَصمانِ فلا تَقضِيَنَّ حتّى تَسمَعَ مِن الآخَرِ كما سَمِعتَ مِن الأوّلِ ؛ فإنّهُ أحرى أن يَتَبَيَّنَ لَكَ القَضاءُ . قالَ : فما زِلتُ قاضيا أو [قال :] ما شَكَكتُ في قَضاءٍ بَعدُ . ^۳

4 ـ اظهار خستگى نكردن در جلسه قضاوت

۱۶۹۶۹.امام على عليه السلامـ به شريح ـفرمود : مبادا در مجلس قضاوت اظهار خستگى و ناراحتى كنى؛ مجلسى كه خداوند در آن پاداش قرار داده و براى كسى كه به حق داورى كند ذخيره خوبى در نظر گرفته است.

5 ـ قضاوت نكردن پيش از شنيدن سخنان طرفين دعوا

۱۶۹۷۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر گاه دو خصم نزد تو آمدند، به سود يكى حكم مده تا سخن طرف ديگر را نيز بشنوى ؛ چرا كه با اين رفتار به حقيقت بهتر پى مى برى.

۱۶۹۷۱.امام على عليه السلام :رسول خدا صلى الله عليه و آله مرا براى قضاوت به يمن فرستاد. عرض كردم: اى رسول خدا! مرا كه هنوز جوانم و قضاوت نمى دانم مى فرستى؟ فرمود: خداوند بزودى دل تو را هدايت خواهد كرد و زبانت را استوار. هر گاه دو خصم در مقابل تو نشستند، از قضاوت كردن خوددارى كن مگر آن گاه كه همچنان كه به سخنان اوّلى گوش كرده اى سخنان نفر دوّم را نيز بشنوى؛ زيرا در اين صورت كار داورى براى تو روشن تر مى شود. امام على عليه السلام فرمود: پس از اين رهنمود، من پيوسته درست قضاوت كردم يا [فرمود:] ديگر در هيچ قضاوتى دچار شك نشدم.