۱۷۰۴۱.عنه صلى الله عليه و آله :القُلوبُ أربَعةٌ : قَلبٌ أجرَدُ فيه مِثلُ السِّراجِ يَزهَرُ ، و قَلبٌ أغلَفُ مَربوطٌ على غِلافِهِ ، و قَلبٌ مَنكوسٌ ، و قَلبٌ مُصفَحٌ . ^۱

۱۷۰۴۲.عنه صلى الله عليه و آله :قَلبُ المؤمنِ أجرَدُ فيهِ سِراجٌ يَزهَرُ ، و قَلبُ الكافِرِ أسوَدُ مَنكوسٌ . ^۲

۱۷۰۴۳.الإمامُ الباقرُ عليه السلام :القُلوبُ أربَعةٌ : قَلبٌ فيهِ نِفاقٌ و إيمانٌ ، و قَلبٌ مَنكوسٌ ، و قَلبٌ مَطبوعٌ ، و قَلبٌ أزهَرُ أنوَرُ ......... و أمّا المَطبوعُ فقَلبُ المُنافِقِ ، و أمّا الأزهَرُ فقَلبُ المؤمنِ ......... و أمّا المَنكوسُ فقَلبُ المُشرِكِ ......... أمّا القَلبُ الذي فيهِ إيمانٌ و نِفاقٌ فَهُم قَومٌ كانوا بالطائفِ و إن أدرَكَ أحَدَهُم أجَلُهُ على نِفاقِهِ هَلَكَ و إن أدرَكَهُ على إيمانِهِ نَجا . ^۳

۱۷۰۴۴.عنه عليه السلام :القُلوبُ ثلاثةٌ : قَلبٌ مَنكوسٌ لا يَعي على شيءٍ مِن الخَيرِ و هُو قَلبُ الكافِرِ ، و قلبٌ فيهِ نُكتَةٌ سَوداءُ فالخَيرُ و الشَّرُّ فيهِ يَعتَلِجانِ فَما كانَ مِنهُ أقوى غَلَبَ علَيهِ ، و قَلبٌ مَفتوحٌ فيهِ مِصباحٌ يَزهَرُ و لا يُطفَأُ نُورُهُ إلى يَومِ القِيامَةِ و هُو قَلبُ المؤمِنِ . ^۴

۱۷۰۴۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دلها چهار گونه اند: دل صاف كه در آن چيزى، مانند چراغ مى درخشد و دل غلاف شده كه به غلافش بسته شده است و دل نگونسار و دل روي گردان [از حق، يا ناخالص و دو رو].

۱۷۰۴۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دل مؤمن، صاف است كه در آن چراغى مى درخشد و دل كافر، سياه و وارونه است.

۱۷۰۴۳.امام باقر عليه السلام :دلها چهار گونه اند: دلى كه در آن هم نفاق است هم ايمان و دلى كه نگونسار است و دلى كه مُهر خورده است و دلى كه روشن و نورانى است ......... و اما دل مُهر خورده، دل منافق است و اما دل روشن، دل مؤمن است ......... و اما دل نگونسار، دل مشرك است ......... و اما دلى كه در آن هم ايمان است هم نفاق، اينان مردمى بودند در طائف كه اگر در حالت نفاق مرگ به سراغ يكى از آنها مى آمد، هلاك مى شد و اگر در حال ايمانش مى مرد، نجات مى يافت.

۱۷۰۴۴.امام باقر عليه السلام :دلها سه گونه اند: دل نگونسار كه هيچ خيرى در آن نيست و آن دل كافر است. دلى كه در آن نقطه اى سياه وجود دارد؛ در اين دل خوبى و بدى با يكديگر مى ستيزند و هر كدام نيرومندتر بود بر ديگرى چيره مى آيد . و دلى گشاده كه در آن چراغى مى درخشد و نورش تا روز قيامت خاموش نمى شود و آن دل مؤمن است.

۱۷۰۳۷.الإمامُ عليٌّ عليه السلام :جَعَلَنا اللّهُ و إيّاكم مِمَّن يَسعى (سَعى) بقَلبِهِ إلى مَنازِلِ الأبرارِ بِرَحمَتِهِ . ^۱

۱۷۰۳۸.الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :القَصدُ إلَى اللّهِ بالقُلوبِ أبلَغُ مِن القَصدِ إلَيهِ بالبَدَنِ ، و حَرَكاتُ القُلوبِ أبلَغُ مِن حَرَكاتِ الأعمالِ . ^۲

۱۷۰۳۹.الإمامُ الجوادُ عليه السلام :القَصدُ إلَى اللّهِ تعالى بالقُلوبِ أبلَغُ مِن إتعابِ الجَوارحِ بالأعمالِ . ^۳

3330

أصنافُ القُلوبِ

۱۷۰۴۰.رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله :القُلوبُ أربَعةٌ : قَلبٌ فيهِ إيمانٌ و ليسَ فيهِ قرآنٌ ، و قَلبٌ فيهِ إيمانٌ و قرآنٌ ، و قَلبٌ فيهِ قرآنٌ و ليسَ فيهِ إيمانٌ ، و قَلبٌ لا إيمانَ فيهِ و لا قرآنَ :
فأمّا الأوَّلُ كالتَّمرَةِ طَيِّبٌ طَعمُها و لا طِيبَ لَها ، و الثاني كَجِرابِ المِسكِ طَيِّبٌ إن فُتِحَ و طَيِّبٌ إن وَعاهُ ، و الثالثُ كالاُشنَةِ طَيِّبٌ ريحُها و خَبيثٌ طَعمُها ، و الرابعُ كالحَنظَلَةِ خَبيثٌ رِيحُها و طَعمُها . ^۴

۱۷۰۳۷.امام على عليه السلام :خداوند به لطف و رحمت خود، ما و شما را از كسانى قرار دهد كه با دل خويش به سوى منزلهاى نيكوكاران ره مى سپارد.

۱۷۰۳۸.امام صادق عليه السلام :ره سپردن به سوى خدا با دلها، رساننده تر است تا ره سپردن به سوى او با بدن ، و حركتهاى دلها رساننده تر [به سر منزل مقصود] از حركتهاى اعمال است.

۱۷۰۳۹.امام جواد عليه السلام :ره سپردن به سوى خداوند متعال با دلها، از به رنج افكندن اعضاى بدن با اعمال رساننده تر [به سر منزل مقصود ]است.

3330

انواع دلها

۱۷۰۴۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دلها چهار گونه اند: دلى كه در آن ايمان هست و قرآن نيست، دلى كه در آن هم ايمان هست هم قرآن، دلى كه در آن قرآن هست و ايمان نيست و دلى كه در آن نه ايمان هست و نه قرآن.
دل اوّل همچون خرماست، خوش طعم است، اما عطر ندارد. دل دوم، همچون مشكدان است كه اگر دَرَش را باز كنى خوش بوست و اگر هم ببندى باز خوش بوست. دل سوم، مانند اشنان است؛ خوشبو و بد طعم. دل چهارم مانند حنظل ^۵ است؛ بد بو و بد طعم.