و أمّا تَفسيرُ الصِّناعاتِ:

فكُلُّ ما يَتَعَلَّمُ العِبادُ أو يُعَلِّمُونَ غيرَهُم مِن صُنوفِ الصِّناعاتِ ، مِثلُ الكِتابةِ و الحِسابِ و التِّجارةِ و الصِّياغةِ و السِّراجةِ و البِناءِ و الحِياكةِ و القِصارةِ و الخِياطةِ و صَنعَةِ صُنوفِ التَّصاويرِ ما لم يَكن مِثلَ الرُّوحانيِّ و أنواعِ صُنوفِ الآلاتِ التي يَحتاجُ إليها العِبادُ التي مِنها مَنافِعُهم و بها قِوامُهُم و فيها بُلغَةُ جَميعِ حَوائجِهم فَحَلالٌ فعلُهُ و تعليمُهُ و العملُ به و فيهِ لنفسِهِ أو لِغيرِهِ . و إن كانتْ تلكَ الصِّناعَةُ و تلكَ الآلةُ قد يُستَعانُ بها على وُجوهِ الفَسادِ و وُجوهِ المَعاصي و يكونُ مَعونَةً علَى الحَقِّ و الباطِلِ فلا بأسَ بصِناعَتِهِ و تَعليمِهِ ، نَظيرُ الكِتابةِ التي هِي على وَجهٍ مِن وُجوهِ الفَسادِ مِن تَقويَةِ مَعونَةِ وُلاةِ وُلاةِ الجَورِ ، و كذلكَ السِّكِّينُ و السَّيفُ و الرُّمحُ و القَوسُ و غيرُ ذلكَ مِن وُجوهِ الآلةِ التي قد تُصَرفُ إلى جِهاتِ الصَّلاحِ و جِهاتِ الفَسادِ و تكونُ آلةً و مَعونَةً علَيهِما ، فلا بأسَ بتَعليمِهِ و تَعَلُّمِهِ و أخذِ الأجرِ علَيهِ و فيهِ و العملِ بهِ و فيهِ لِمَن كانَ لَهُ فيهِ جِهاتُ الصَّلاحِ مِن جَميعِ الخَلائقِ ، و مُحرَّمٌ علَيهِم فيهِ تَصريفُهُ إلى جِهاتِ الفَسادِ و المَضارِّ ، فليسَ علَى العالِمِ و المُتَعلِّمِ إثمٌ و لا وِزرٌ لِما فيهِ مِن الرُّجحانِ في مَنافِعِ جِهاتِ صَلاحِهِم و قوامِهِم بهِ و بَقائهِم ، و إنّما الإثمُ و الوِزرُ علَى المُتَصرِّفِ بها في وُجوهِ الفَسادِ و الحَرامِ ، و ذلكَ إنّما حَرَّمَ اللّهُ الصِّناعةَ التي حَرامٌ هي كُلُّها التي يَجيءُ مِنها الفَسادُ مَحضا ، نَظيرُ البَرابطِ و المَزاميرِ و الشَّطرَنجِ و كُلِّ مَلهوٍّ بهِ و الصُّلبانِ و الأصنامِ و ما أشبَهَ ذلكَ مِن صِناعاتِ الأشرِبَةِ الحَرامِ ، و ما يكونُ منهُ و فيهِ الفَسادُ مَحضا و لا يكونُ فيهِ و لا منهُ شيءٌ مِن وُجوهِ الصَّلاحِ ، فحَرامٌ تَعليمُهُ و تَعلُّمُه و العَمَلُ بهِ و أخذُ الأجرِ علَيهِ و جَميعُ التَّقلُّبِ فيهِ مِن جَميعِ وُجوهِ الحَرَكاتِ كُلِّها ، إلاّ أن تكونَ صِناعَةً قد تَنصَرِفُ إلى جِهاتِ الصَّنائعِ و إن كانَ قد يُتَصرَّفُ بها و يُتَناوَلُ بها وَجهٌ مِن وُجوهِ المَعاصِي فلَعلَّهُ لِما فيهِ مِن الصَّلاحِ حَلَّ تَعلُّمُهُ و تَعليمُهُ و العَمَلُ بهِ و يَحرُمُ على مَن صَرَفَهُ إلى غيرِ وَجهِ الحَقِّ و الصَّلاحِ .
فهذا تَفسيرُ بيانِ وَجهِ اكتِسابِ مَعائشِ العِبادِ و تَعليمِهِم في جَميعِ وُجوهِ اكتِسابِهِم.

اما تفسير و شرح صنعتها و فنون:

هر گونه صنعت و فنّى كه بندگان خدا بياموزند يا به ديگرى ياد دهند، مانند نويسندگى [دبيرى و منشى گرى] و حسابدارى و بازرگانى و زرگرى و سرّاجى و بنّايى و بافندگى و رخت شويى و دوزندگى و فنّ تصويرگرى، به شرط آنكه تصوير جانورانِ روح دار نباشد و ساختن انواع ابزارهايى كه مورد نياز مردم است و از آنها بهره بردارى مى كنند و بدون آنها امورشان نمى گذرد و وسيله تأمين نيازهاى زندگى آنهاست. انجام دادن و آموزش دادن و كار كردن با آنها و در آنها براى خود و ديگرى حلال و مجاز مى باشد. هر چند از آن صنعت و آن ابزار گاهى در راههاى نادرست و معاصى و كمك به حق و باطل هر دو، استفاده شود، باز هم در ساختن اين ابزار و تعليم دادن نحوه ساختن آنها به ديگرى، اشكالى وجود ندارد.
مانند نويسندگى [دبيرى و منشيگرى] كه در راه تقويت و كمك به كارگزارانِ حكومتهاى باطل و ستمگر نيز قابل استفاده مى باشد. همچنين ساختن كارد و شمشير و نيزه و كمان و ديگر ابزارهايى كه هم در راه درست كاربرى دارند و هم در راههاى نادرست و ابزار كمك به هر دو مى باشند. آموختن و آموزش دادن اين گونه فنون و اجرت گرفتن براى آنها و در راه آنها و كار كردن در اين حرفه ها و براى اين حرفه ها، براى همه مردم، در صورتى كه اهل صلاح باشند، بلا مانع است. اما به كار بردن اين ابزارها در راه فساد و زيان زدن به هر كسى حرام است و بر استاد و شاگرد اين صنايع و فنون گناهى نيست؛ زيرا منافع اينها بيش از جهات مضرّشان مى باشد و گذران زندگى مردم و بقا و پايدارى آنها به اين ابزارها، بستگى دارد. بلكه گناه و تبعاتش، به عهده كسى است كه از اين وسايل در راههاى فساد و حرام استفاده كند. خداوند تنها آن صنايع و فنونى را بطور كلّى حرام كرده كه جز فساد و تخريب، كاربرد ديگرى نداشته باشند. نظير سازها و نى ها و شطرنج و هر آلت لهو و لعب ديگر و صليبها و بتها و ساختن نوشابه هاى حرام و آنچه كه فساد محض در آن است و هيچ وجه صلاح و مثبتى در آنها وجود ندارد. آرى، ياد دادن و ياد گرفتن اين چيزها و اشتغال ورزيدن به آنها و اجرت و مزد گرفتن براى آنها و هر گونه تصرّفى در آنها حرام است، مگر صنعتى باشد كه گاه در امور صنايع [روا و مجاز ديگر ]مورد استفاده قرار گيرند اگر چه گاهى هم در راه معصيتى به كار برده شوند. اين صنايع به دليل كاربرد مفيد و درستى كه دارند، ياد گرفتن و ياد دادن و اشتغال ورزيدن به آنها حلال است. اما براى كسى كه از آنها استفاده هاى ناروا و فاسد (مخرّب) مى كند، حرام مى باشد.
اين بود، شرح و توضيح راههاى كسب درآمد و امرار معاش مردم و تعليم آنان در كليه وجوه و گونه هاى كسب و كارشان.