۱۷۳۸۱.عنه عليه السلام :ما تَكَبَّرَ إلاّ وَضيعٌ . ^۱

۱۷۳۸۲.عنه عليه السلام :لا يَتَكَبَّرُ إلاّ وَضيعٌ خامِلٌ . ^۲

۱۷۳۸۳.الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :ما مِن رَجُلٍ تَكَبَّرَ أو تَجَبَّرَ إلا لِذِلَّةٍ وَجَدَها في نفسِهِ . ^۳

۱۷۳۸۴.عنه عليه السلام :ما مِن أحَدٍ يَتِيهُ ^۴ إلاّ مِن ذِلَّةٍ يَجِدُها في نفسِهِ . ^۵

بيان :

قال أبو حامدٍ في بيان البواعث علَى التكبّر و أسبابه المهيّجة له : اعلم أنّ الكِبر خُلق باطن ، و أمّا ما يظهر من الأخلاق و الأفعال فهي ثمرتها و نتيجتها ، و ينبغي أن تسمّى تكبّرا ، و يخصّ اسم الكِبر بالمعنَى الباطن الذي هو استعظام النفس ، و رؤية قدرها فوق قدر الغير .
و هذا الباطن له موجب واحد و هو العُجب الذي يتعلّق بالمتكبّر كما سيأتي معناه ، فإنّه إذا اُعجِب بنفسه و بعلمه و عمله أو بشيءٍ من أسبابه استعظم نفسه و تكبّر .
و أمّا الكِبر الظاهر فأسبابُهُ ثلاثة : سبب في المُتكبِّر ، و سبب في المُتكبَّر عليه ، و سبب يتعلّق بغيرهما . أمّا السبب الذي في المُتكبِّر فهو العُجب ، و الذي يتعلّق بالمُتكبَّر عليه هو الحِقد و الحسد ، و الذي يتعلّق بغيرهما هو الرِّياء .
فتصير الأسباب بهذا الاعتبار أربعة : العُجب ، و الحِقد ، و الحَسَد ، و الرِّياء . ^۶

۱۷۳۸۱.امام على عليه السلام :تكبّر نورزد، مگر كسى كه پست است.

۱۷۳۸۲.امام على عليه السلام :تكبّر نورزد، مگر شخص فرومايه بى نام و نشان.

۱۷۳۸۳.امام صادق عليه السلام :هيچ مردى تكبّر يا گردن فرازى نكرد، مگر به سبب احساس خوارى و حقارتى كه در خود يافت.

۱۷۳۸۴.امام صادق عليه السلام :هيچ كس نيست كه تكبّر ورزد، مگر بر اثر خوارى و حقارتى كه در خود مى يابد.

توضيح :

ابو حامد غزالى در توضيح انگيزه ها و عوامل محرّك تكبّر مى گويد: بدان كه كِبر خصلتى درونى است و اخلاق و رفتارهاى متكبّرانه كه در ظاهر خود را نشان مى دهند، برآيند و نتيجه آن خوى هستند و بايد آنها را تكبّر ناميد و نام كبر اختصاص به آن معنا و مفهوم ناروايى دارد كه عبارت است از خود بزرگ بينى و برتر ديدن قدر و اندازه خود از ديگران.
آنچه موجب اين خوى درونى مى شود، يك عامل بيش نيست و آن خودپسندى و عجب است و آن گونه كه معنايش را توضيح خواهيم داد، به جان شخص متكبّر چنگ مى زند؛ چه اين كه هر گاه شخصى از خودش يا علمش يا عملش و يا هر چيزى كه به او تعلّق دارد خوشش بيايد و نسبت به آنها دچار عجب و خودپسندى شود، خود بزرگ بين مى گردد و تكبّر مى ورزد. اما كبر بيرونى، سه عامل دارد: يك سبب در وجود شخص متكبّر است و يك سبب در وجود شخصى كه نسبت به او تكبّر ورزيده مى شود و يك سبب مربوط به غير اين دو عنصر مى شود. آن سببى كه در شخص متكبّر مى باشد، عُجب و خودپسندى است و آن سببى كه در شخص تكبّر ورزيده شده بر او مى باشد، كينه و حسادت است و سبب مربوط به غير اين دو عنصر، خودنمايى است.
بنا بر اين، عوامل كبر، به اين اعتبار، چهار چيز است: خودپسندى، كينه، حسادت و خودنمايى.

۱۷۳۷۷.الإمامُ زينُ العابدينَ عليه السلام :وَقَعَ بينَ سلمانَ الفارسيِّ و بينَ رجُلٍ كلامٌ و خُصومَةٌ ، فقالَ لَهُ الرَّجُلُ : مَن أنتَ يا سلمانُ ؟ ! فقالَ سلمانُ : أمّا أوّلي و أوّلُكَ فنُطفَةٌ قَذِرَةٌ ، و أمّا آخرِي و آخِرُكَ فَجِيفَةٌ مُنتِنَةٌ ، فإذا كانَ يَومُ القِيامَةِ و وُضِعَتِ المَوازينُ ، فَمَن ثَقُلَ مِيزانُهُ فهُو الكريمُ ، و مَن خَفَّ مِيزانُهُ فهُو اللَّئيمُ . ^۱

۱۷۳۷۸.الإمامُ الباقرُ عليه السلام :عَجَبا لِلمُختالِ الفَخورِ و إنّما خُلِقَ مِن نُطفَةٍ ثُمّ يَعودُ جِيفَةً ، و هُو فيما بينَ ذلكَ لا يَدري ما يُصنَعُ بهِ ! ^۲

۱۷۳۷۹.عنه عليه السلامـ لمّا سَألَهُ مولانا الصّادقُ عليه السلام عنِ الغائطِ ـ: تَصغيرا لابنِ آدمَ ، لِكي لا يَتَكَبَّرَ و هُو يَحمِلُ غائطَهُ مَعهُ . ^۳

3383

عِلََّةُ التَّكَبُّرِ

۱۷۳۸۰.الإمامُ عليٌّ عليه السلام :كُلُّ مُتَكبِّرٍ حَقيرٌ . ^۴

۱۷۳۷۷.امام زين العابدين عليه السلام :ميان سلمان فارسى رحمه الله و مردى بگو مگويى شد. آن مرد به سلمان گفت: مگر تو كه هستى اى سلمان؟ سلمان گفت: آغاز من و تو، هر دو، نطفه اى نجس بود و فرجام من و تو لاشه اى گنديده است و چون روز قيامت شود و ترازوها نصب گردد هر كس ترازوى اعمالش سنگين باشد، او شريف است و هر كس ترازويش سبك باشد، او فرومايه است.

۱۷۳۷۸.امام باقر عليه السلام :در شگفتم از متكبّرِ خود ستاى، حال آن كه از نطفه اى آفريده شده و به لاشه اى تبديل مى شود و در اين فاصله نمى داند كه با او چه مى شود.

۱۷۳۷۹.امام باقر عليه السلامـ در پاسخ به سؤال مولايمان حضرت صادق عليه السلام از [حكمت دفع ]مدفوع [از انسان] ـفرمود : براى تحقير آدميزاد است، تا او كه با خود مدفوعش را حمل مى كند، تكبّر نورزد.

3383

علّت تكبّر

۱۷۳۸۰.امام على عليه السلام :هر متكبّرى، حقير است.