منزلة إبراهيم عليه السلام عند اللّهِ سبحانه و موقفه العبوديّ :

أثنَى اللّه تعالى على إبراهيم عليه السلام في كلامه أجمل ثناء ، و حمد محنته في جنبه أبلغ الحمد ، و كرّر ذكره باسمه في نيف و ستّين موضعا من كتابه ، و ذكر من مواهبه و نعمه عليه شيئا كثيرا . و هاك جملاً من ذلك : آتاه اللّه رشده من قبل (الأنبياء : 51) و اصطفاه في الدنيا و إنّه في الآخرة لمن الصالحين إذ قال له ربّه : أسلم قال : أسلمت لربّ العالمين (البقرة : 130 ، 131) و هو الذي وجّه وجهه إلى ربّه حنيفا و ما كان من المشركين (الأنعام : 79) و هو الذي اطمأنّ قلبه باللّه و أيقن به بما أراه اللّه من ملكوت السماوات و الأرض (البقرة : 260 ، الأنعام : 75) .
و اتّخذه اللّه خليلاً (النساء : 125) و جعل رحمته و بركاته عليه و على أهل بيته و وصفه بالتَّوفية (النجم : 37) و مدحه بأنّه حليم أوّاه منيب (هود: 73 ـ 75) و مدحه أنّه كان اُمّةً قانتا للّه حنيفا و لم يك من المشركين شاكرا لأنعمه اجتباه و هداه إلى صراط مستقيم و آتاه في الدنيا حسنة و إنّه في الآخرة لمن الصالحين (النحل : 120 ـ 122) .
و كان صدّيقا نبيّا (مريم : 41) و عدّه اللّه من عباده المؤمنين و من المحسنين و سلّم عليه (الصافّات : 83 ـ 111) و هو من الذين وصفهم بأنّهم اُولو الأيدي و الأبصار و أنّه أخلصهم بخالصةٍ ذكرى الدار (ص : 45 ، 46) و قد جعله اللّه للناس إماما (البقرة : 124) و جعله أحد الخمسة اُولي العزم الذين آتاهم الكتاب و الشريعة (الأحزاب : 7 ، الشورى : 13 ، الأعلى : 18 ، 19) و آتاه اللّه العلم و الحكمة و الكتاب و الملك و الهداية و جعلها كلمة باقية في عقبه (النساء : 54 ، الأنعام : 74 ـ 90 ، الزخرف : 28) و جعل في ذرّيّته النبوّة و الكتاب (الحديد : 26) و جعل له لسان صدق في الآخرين (الشعراء : 84 ، مريم : 50) .
فهذه جُمل ما منحه اللّه سبحانه من المناصب الإلهيّة و مقامات العبوديّة ، و لم يفصّل القرآن الكريم في نعوت أحد من الأنبياء و الرسل المكرمين و كراماتهم ما فصّل من نعوته و كراماته عليه السلام .
و ليراجع في تفسير كلّ من مقاماته المذكورة إلى ما شرحناه في الموضع المختصّ به فيما تقدّم أو سنشرحه إن شاء اللّه تعالى ؛ فالاشتغال به هاهنا يخرجنا عن الغرض المعقود له هذه الأبحاث .
و قد حفظ اللّه سبحانه حياته الكريمة و شخصيّته الدينيّة بما سمّى هذا الدِّين القويم بالإسلام كما سمّاه عليه السلام و نسبه إليه ، قال تعالى : «مِلّةَ أبيكُمْ إبراهِيمَ هُوَ سَمّاكُمُ المُسْلِمينَ مِنْ قَبْلُ»^۱ و قال : «قُل إنَّنِي هَدانِي رَبِّي إلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ دِينا قِيَما مِلَّةَ إبْراهِيمَ حَنِيفا و ما كانَ مِنَ المُشرِكينَ» . ^۲
و جعل الكعبة البيت الحرام الذي بناها قِبلةً للعالمين ، و شرّع مناسك الحجّ و هي في حقيقة أعمال ممثّلة لقصّة إسكانه ابنَه و اُمّ ولده و تضحية ابنه إسماعيل و ما سعى به إلى ربّه و التوجّه له و تحمّل الأذى و المحنة في ذاته ، كما تقدّمت الإشارة إليه في تفسير قوله تعالى : «و إذْ جَعَلْنا البَيْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ ......... »^۳ الآية في الجزء الأوّل من الكتاب .

منزلت ابراهيم عليه السلام نزد خداوند سبحان، و مقام عبوديت او

خداوند متعال، در كتاب خود، زيباترين ستايش را از ابراهيم به عمل آورده و رنج و مشقّتى را كه در راه خدا كشيده با رسايىِ تمام ستوده است و در شصت و اندى جاى كتاب خود از وى به اسم، نام برده و بسيارى از نعمت ها و موهبت هايى را كه به او ارزانى داشته ياد كرده است كه در اين جا به چند مورد آنها اشاره مى كنيم : خداوند قبلاً به او رشد و هدايت ارزانى داشت (انبياء / 51). او را در دنيا برگزيد و در آخرت نيز در شمار صالحان خواهد بود؛ چرا كه وقتى خداوند به او فرمود : تسليم شو. عرض كرد : تسليم پروردگار جهانيان هستم (بقره / 131 ـ 130). او كسى است كه از روى اخلاص و پاكدلى رو به پروردگارش آورد و از مشركان نبود (انعام / 79). او كسى است كه به خدا اطمينان قلبى پيدا كرد و به سبب آنكه خداوند ملكوت آسمان ها و زمين را به وى نماياند، به او يقين پيدا كرد (بقره / 260 ؛ انعام / 75). خداوند وى را به خليلى گرفت (نساء / 125). رحمت و بركات خود را به او و خانواده اش ارزانى داشت و به وفادارى وصفش كرد (نجم / 37). او را به وصف حليم و اوّاه و منيب ستود(هود / 75 ـ 73). او را به اينكه پيشوايى مطيع خدا و حق گرا بود و از مشركان نبود و شاكر نعمت هاى او بود و خداوند وى را برگزيد و به راهى راست هدايتش كرد و در دنيا به او نيكويى و نعمت داد و در آخرت از شايستگان است، ستوده است (نحل / 122 ـ 120). پيامبرى صدّيق بود (مريم / 41). خداوند او را از بندگان مؤمن خود و از زمره نيكوكاران شمرده و بر او درود فرستاده است (صافّات / 111 ـ 83). از كسانى است كه خداوند آنان را به نيرومندى و ديده ورى وصف كرده و آنان را با موهبت ويژه اى كه يادآورى آن سراى است، خالص گردانيده (صاد / 46 ـ 45). خداوند او را امام و پيشواى مردم قرار داده (بقره / 124). او را يكى از پنج پيامبر اولو العزم قرار داده كه كتاب و شريعت عطايشان كرده است (احزاب / 7 ؛ شورا / 13 و اعلى / 19 ـ 18). خداوند به او علم و حكمت و كتاب و ملك و هدايت بخشيده و آنها را در اعقاب او كلمه اى جاويدان قرار داد (نساء / 54 ؛ انعام / 90 ـ 74 و زخرف / 28). نبوّت و كتاب را در نسل او قرار داد (حديد / 26). و نام نيكى در ميان آيندگان برايش باقى گذاشت (شعراء / 84 و مريم / 50). اين بود اجمالى از مناصب الهى و مقامات عبوديتى كه خداوند سبحان به ابراهيم عليه السلام ارزانى داشت. قرآن كريم درباره اوصاف و كرامات هيچ يك از انبياء و رسولان گرامى به اين تفصيل سخن نگفته است.
براى تفسير هر يك از مقامات ياد شده او به آيات مربوط كه قبلاً شرح داده ايم يا به خواست خدا، در آينده شرح خواهيم داد، مراجعه كنيد؛ زيرا پرداختن به اين مقامات در اين جا ما را از هدف مورد بحث خارج مى سازد.
خداوند سبحان با نامگذارى اين دين پايدار و استوار [ما ]به اسلام، چنان كه ابراهيم عليه السلام آن را به همين نام ناميد و نسبت دادن آن به او، زندگى پر بركت و شخصيت دينى او را حفظ كرده است.
خداى متعال مى فرمايد : «آيين پدرتان ابراهيم [نيز چنين بوده است]. او بود كه قبلاً شما را مسلمان ناميد» و مى فرمايد : «بگو : پروردگارم مرا به راه راست هدايت كرده است : دينى پايدار، آيين ابراهيم حق گراى و او از مشركان نبود».
همچنين، كعبه اين خانه محترم را كه ابراهيم ساخت، قبله جهانيان قرار داد و مناسك حج و زيارت اين خانه را تشريع نمود. اين مناسك همچنان كه در جلد اول كتاب حاضر در تفسير آيه «و اذ جعلنا البيت مثابةً للناس ......... » اشاره شد، در حقيقت اعمالى است كه داستان اسكان فرزند و همسرش را در آنجا و قربانى كردن فرزندش اسماعيل و كوشش او در راه خدا و توجّهش به او و تحمّل آزار و اذيت در راه خدا را به نمايش مى گذارد.