۱۹۶۵۸.الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :مَسجِدُ السَّهلَةِ مَوضِعُ بَيتِ إدريسَ النَّبيِّ عليه السلام الّذي كانَ يَخِيطُ فيهِ . ^۱

۱۹۶۵۹.عنه عليه السلام :إذا دَخَلتَ الكوفةَ فَأْتِ مَسجِدَ السّهلَةِ فصَلِّ فيهِ ، و اسألِ اللّهَ حاجَتَكَ لدِينِكَ و دُنياكَ ؛ فإنّ مَسجِدَ السَّهلَةِ بَيتُ إدريسَ عليه السلام الّذي كانَ يَخيطُ فيهِ و يُصلّي فيهِ . ^۲

۱۹۶۶۰.عنه عليه السلام :سُمِّيَ إدريسَ لكَثرَةِ دِراسَتهِ الكُتُبَ . ^۳

قصّة إدريس النبيّ عليه السلام :

«لم يُذكر عليه السلام في القرآن إلاّ في الآيتين من سورة مريم : «و اذْكُرْ في الكِتابِ إدريسَ إنّهُ كانَ صِدِّيقا نَبيّا * و رَفَعناهُ مَكانا عَلِيّا» و في قوله : «و إسْماعيلَ و إدْريسَ و ذا الكِفْلِ كُلٌّ مِنَ الصّابِرينَ * و أدْخَلْناهُم في رَحْمَتِنا إنّهُم مِنَ الصّالِحينَ» .
و في الآيات ثناءٌ منه تعالى عليه جميل ؛ فقد عدّه نبيّا و صدّيقا و من الصابرين و من الصالحين و أخبر أنّه رفعه مكانا عليّا .........
و يسمّى عليه السلام ب «هرمس» ، قال القفطيّ في كتاب إخبار العلماء بأخبار الحكماء في ترجمة إدريس : اختلف الحكماء في مولده و منشئه و عمّن أخذ العلم قبل النبوّة فقالت فرقة : ولد بمصر و سمّوه هِرمِس الهرامسة ، و مولده بمنف ، و قالوا : هو باليونانيّة إرميس و عُرِّب ب «هرمس» ، و معنى إرميس : عطارد .
و قال آخرون : اسمه باليونانيّة طرميس ، و هو عند العَبرانيّين خَنوخ ، و عُرِّب : اُخنوخ ، و سمّاه اللّه عَزَّ و جلَّ في كتابه العربيّ المبين : إدريس .
و قال هؤلاء : إنّ معلّمه اسمه الغوثاذيمون و قيل : أغثاذيمون المصريّ . و لم يذكروا من كان هذا الرجل ، إلاّ أ نّهم قالوا : إنّه أحد الأنبياء اليونانيّين و المصريّين . و سمّوه أيضا اُورين الثاني ، و إدريس عندهم اُورين الثالث . و تفسير غوثاذيمون السعيد الجَدّ ؛ و قالوا : خرج هرمس من مصر و جاب الأرض كلّها ثمّ عاد إليها و رفعه اللّه إليه بها ، و ذلك بعد اثنين و ثمانين سنة من عمره .
و قالت فرقة اُخرى : إنّ إدريس ولد ببابل و نشأ بها و أنّه أخذ في أوّل عمره بعلم شيث بن آدم و هو جدّ جدّ أبيه ؛ لأنّ إدريس ابن يارد بن مهلائيل بن قينان بن أنوش بن شيث . قال الشهرستانيّ : إنّ أغثاذيمون هو شيث .
و لمّا كبر إدريس آتاه اللّه النبوّة ، فنهَى المفسدين من بني آدم عن مخالفتهم شريعة آدم و شيث ، فأطاعه أقلّهم و خالفه جلّهم ، فنوَى الرِّحلة عنهم و أمر من أطاعه منهم بذلك ، فثقل عليهم الرحيل من أوطانهم فقالوا له : و أين نجد إذا رحلنا مثل بابل ؟ ـ و بابل بالسُّريانيّة النهر ، و كأنّهم عنوا بذلك دجلة و الفرات ـ فقال : إذا هاجرنا للّه رزقنا غيره .
فخرج و خرجوا و ساروا إلى أن وافوا هذا الإقليم الذي سمّي بابليون . فرأوا النيل و رأوا واديا خاليا من ساكن ، فوقف إدريس علَى النيل و سبّح اللّه و قال لجماعته : بابليون ، و اختلف في تفسيره فقيل : نهر كبير ، و قيل : نهر كنهركم ، و قيل : نهر مبارك ، و قيل : إنّ «يون» في السُّريانيّة مثل أفعل التي للمبالغة في كلام العرب ، و كأنّ معناه نهر أكبر ، فسمّي الإقليم عند جميع الاُمم بابليون ، و سائر فرق الاُمم على ذلك إلاّ العرب؛ فإنّهم يسمّونه إقليم مصر نسبةً إلى مصر بن حام النازل به بعد الطوفان ، و اللّه أعلم بكلّ ذلك .
و أقام إدريس و من معه بمصر يدعو الخلائق إلَى الأمر بالمعروف و النهي عن المنكر و طاعة اللّه عَزَّ و جلَّ ، و تكلّم الناس في أيّامه باثنين و سبعين لسانا ، و علّمه اللّه عَزَّ و جلَّ منطقهم ليعلّم كلّ فرقة منهم بلسانها ، و رسم لهم تمدين المدن ، و جمع له طالبي العلم بكلّ مدينة فعرّفهم السياسة المدنيّة و قرّر لهم قواعدها ، فبنت كلّ فرقة من الاُمم مدنا في أرضها ، و كانت عدّة المدن التي اُنشئت في زمانه مائة مدينة و ثماني و ثمانين مدينة أصغرها الرها ، و علّمهم العلوم. و هو أوّل من استخرج الحكمة و عِلم النجوم ؛ فإنّ اللّه عَزَّ و جلَّ أفهمه سرّ الفلك و تركيبه و نقط اجتماع الكواكب فيه و أفهمه عدد السنين و الحساب، و لو لا ذلك لم تصل الخواطر باستقرائها إلى ذلك .
و أقام للاُمم سُننا في كلّ إقليم تليق كلّ سنّة بأهلها ، و قسّم الأرض أربعة أرباع ، و جعل على كلّ ربع ملكا يسوس أمر المعمور من ذلك الربع ، و تقدّم إلى كلّ ملك بأن يلزم أهل كلّ ربع بشريعة سأذكر بعضها . و أسماء الأربعة الملوك الذين ملكوا : الأوّل إيلاوس و تفسيره الرحيم ، و الثاني اوس ، و الثالث سقلبيوس ، و الرابع اوس آمون ، و قيل : إيلاوس آمون ، و قيل: يسيلوخس و هو آمون الملك . انتهى موضع الحاجة .
و هذه أحاديث و أنباء تنتهي إلى ما قبل التاريخ لا يعوّل عليها ذاك التعويل ، غير أنّ بقاء ذكره الحيّ بين الفلاسفة و أهل العلم جيلاً بعد جيل و تعظيمهم له و احترامهم لساحته و إنهاءهم اُصول العلم إليه ، يكشف عن أنّه من أقدم أئمّة العلم الذين ساقوا العالم الإنسانيّ إلى ساحة التفكّر الاستدلاليّ و الإمعان في البحث عن المعارف الإلهيّة أو هو أوّلهم عليه السلام . ^۴

۱۹۶۵۹.امام صادق عليه السلام :هرگاه وارد كوفه شدى، به مسجد سهله برو و در آن نماز بگزار و حوائج دين و دنيايت را از خدا بخواه؛ زيرا مسجد سهله همان خانه ادريس عليه السلام است كه در آنجا خيّاطى مى كرد و نماز مى گزارد.

۱۹۶۶۰.امام صادق عليه السلام :ادريس را ادريس ناميدند؛ چون زياد درس مى خواند و مطالعه مى كرد.

داستان ادريس عليه السلام

«از ادريس تنها در دو جاى قرآن ياد شده است : يكى در سوره مريم آنجا كه مى فرمايد : «و در اين كتاب از ادريس ياد كن كه او راستگويى پيامبر بود. و ما او را به مقامى بلند ارتقاء داديم» و ديگرى در سوره انبياء آنجا كه مى فرمايد : «و اسماعيل و ادريس و ذو الكفل را [ياد كن] كه همه از شكيبايان بودند و آنان را در رحمت خود داخل نموديم چرا كه از شايستگان بودند».
خداوند در اين آيات از ادريس به نيكى ياد مى كند و او را مى ستايد؛ زيرا او را يك پيامبر و راستگو و از شمار شكيبايان و شايستگان مى شمارد و مى فرمايد كه وى را به مقامى بلند ارتقا داد ......... .
از ادريس عليه السلام به نام هرمس نيز ياد مى شود. قفطى در كتاب «اِخبار العلماء بأخبار الحكماء» ذيل شرح حال ادريس مى نويسد : درباره زادگاه و منشأ ادريس و اينكه پيش از نبوّتش از چه كسانى علم آموخته است، ميان حكما اختلاف نظر است. گروهى گفته اند : او در مصر به دنيا آمد و نام وى را هرمس الهرامسه گذاشتند و زادگاهش «منف» است و گفته اند : كلمه هرمس عربى شده نام يونانى ارميس مى باشد و اِرميس به معناى عطارد است.
عدّه اى ديگر گفته اند : نام او به يونانى طرميس است و به زبان عبرى خنوخ كه در عربى به صورت اخنوخ در آمده و خداوند عزّ و جلّ در كتاب عربى مبين خود او را ادريس ناميده است.
همين عدّه گفته اند : نام معلّم اوغوثاذيمون بوده و به قولى : اَغثاذيمون مصرى است. ولى نگفته اند كه اين مرد كه بوده است، فقط گفته اند : وى يكى از پيامبران يونانى ـ مصرى بوده است. همچنين نام اين معلّم را اُورين دوم گفته اند و ادريس نزد آنان اُورين سوم بوده است. غوثاذيمون به معناى خوشبختِ كوشاست. و گفته اند : هرمس ديار مصر را ترك كرد و سراسر زمين را گشت و دوباره به مصر برگشت و خداوند او را، كه در اين هنگام هشتاد و دو سال داشت، به سوى خويش بالا برد. گروهى ديگر گفته اند : ادريس در بابِل به دنيا آمد و در همان جا نشو و نما يافت و در آغاز عمرش از شيث بن آدم كه جدّ جدّ پدرش بود، علم آموخت. چون ادريس پسر يارد است و يارد پسر مهلائيل بن قينان بن انوش بن شيث. شهرستانى مى گويد : اَغثاذيمون همان شيث است.
چون ادريس بزرگ شد، خداوند به او مقام نبوّت عطا كرد. لذا ادريس به كار نهى انسان هاى تبهكار از مخالفت با شريعت آدم و شيث پرداخت و تعداد اندكى از آنان اطاعتش كردند و اكثريتشان با او مخالفت ورزيدند. از اين رو، تصميم گرفت از ميان آنان كوچ كند و به پيروانش نيز دستور كوچ داد، امّا ترك وطن برايشان گران آمد و به ادريس گفتند : اگر برويم، ديگر كجا مانند بابِل پيدا كنيم؟ ـ بابِل، به زبان سريانى به معناى نهر است و گويا مقصودشان از اين نهر، دجله و فرات بوده ـ ادريس گفت : اگر براى خدا هجرت كنيم نهر ديگرى روزيمان خواهد فرمود.
پس، ادريس با پيروان خود بابِل را ترك گفته رفتند و رفتند تا به اين اقليمى كه بابليون نام دارد رسيدند. رود نيل و درّه اى خالى از سكنه ديدند. ادريس در كنار نيل ايستاد و خدا را تقديس نمود و به همراهان خود گفت: «بابليون». در معناى اين كلمه اختلاف نظر است. به قولى يعنى : رود بزرگى است . به قولى يعنى : رودى همچون رود خود شماست. به قولى يعنى : رودى پر بركت است. بعضى گفته اند : كلمه «يون» در زبان سريانى مانند كلمه «اَفعَل» در زبان عربى است كه معناى مبالغه را مى رساند. بنا بر اين، «بابليون» يعنى رودى بزرگتر. از آن پس، اين منطقه در ميان كليه اقوام و ملل به نام بابليون خوانده شد، به جز در ميان عرب ها كه آن را، از باب نسبت به مصر بن حام كه بعد از توفان در آنجا فرود آمد، اقليم مصر مى نامند، و خداوند به حقيقت امر داناتر است.
ادريس و همراهانش در مصر رحل اقامت افكندند. او مردم را به خوبى ها فرمان مى داد و از زشتى ها باز مى داشت و به اطاعت از خداوند عزّ و جلّ فرا مى خواند. در زمان او مردم به هفتاد و دو زبان سخن مى گفتند و خداوند زبان همه آنان را به ادريس آموخت تا هر گروهى از آنان را به زبان خودشان آموزش دهد. او نحوه شهر سازى و آبادانى شهرها را به مردم آموزش داد و جويندگان علم را از هر شهرى گرد خود جمع كرد و مديريّت شهرى را به ايشان شناساند و مبانى آن را برايشان مقرّر داشت. و هر گروهى از اقوام و ملل در سرزمين خود شهرهايى ساختند و تعداد شهرهايى كه در زمان ادريس ساخته شد يكصد و هشتاد و هشت شهر بود كه كوچكترين آنها را «رها» تشكيل مى داد. او همچنين انواع علوم را به آنان آموزش داد. ادريس نخستين كسى است كه حكمت و ستاره شناسى را ابداع كرد؛ زيرا خداوند عزّ و جلّ راز فلك و تركيب آن و نقطه هاى اجتماع ستارگان را به او فهماند و نيز سال شمارى و علم حساب را به وى تفهيم كرد و اگر چنين نبود هرگز ذهن بشر با فحص و تحقيق خود به اين علوم دست نمى يافت.
ادريس عليه السلام در هر اقليم و منطقه اى سنّت ها و قوانينى شايسته مردم آنجا مقرّر داشت و زمين را به چهار قسمت تقسيم كرد و براى هر قسمتى پادشاه و فرمانروايى قرار داد كه به سياست و اداره امور آنجا بپردازد و هر پادشاهى را مأمور كرد تا مردم منطقه خود را به شريعتى كه بعداً نام برخى از آنها را مى بريم، ملزم سازد. نام چهار پادشاهى كه عهده دار زمامدارى شدند عبارت است از : اوّل، ايلاوس، كه به معناى مهربان است. دوم، اوس. سوم، سقلبيوس. چهارم، اوس آمون و به قولى : ايلاوس آمون و به قولى : يسيلوخس كه همان آمون شاه است. اين بود سخن قفطى كه در حدّ نياز آورديم.
اين ها روايات و خبرهايى هستند كه به ما قبل تاريخ مى رسند و اعتماد چندانى نمى شود به آنها كرد. منتها، همين كه مى بينيم نام او نسل اندر نسل در ميان فلاسفه و دانشمندان زنده مانده و او را بزرگ مى شمارند و به مقامش احترام مى نهند و ريشه هاى علم را به او مى رسانند، خود نشان مى دهد كه ادريس عليه السلام از قديمى ترين پيشوايان علم است كه جهان انسانى را به ميدان انديشه استدلالى و دقّت در بحث و كاوِش از معارف الهى كشاندند و شايد هم نخستين آنها باشد.

3726

إدريسُ عليه السلام

الكتاب :

«وَ اذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِدْرِيسَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقا نَبِيَّا * وَ رَفَعْنَاهُ مَكَانا عَلِيَّا» . ^۱

«وَ إِسْمَاعِيلَ وَ إِدْرِيسَ وَ ذَا الْكِفْلِ كُلٌّ مِنَ الصَّابِرِينَ * وَ أَدْخَلْنَاهُمْ فِي رَحْمَتِنَا إِنَّهُمْ مِنَ الصَّالِحِينَ» . ^۲

الحديث :

۱۹۶۵۵.رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله :أنزَلَ اللّهُ على إدريسَ ثَلاثينَ صَحيفَةً ^۳ . ^۴

۱۹۶۵۶.عنه صلى الله عليه و آله :أوّلُ مَن خَطَّ بالقَلمِ إدريسُ . ^۵

۱۹۶۵۷.عنه صلى الله عليه و آله :يا أبا ذرٍّ ، أربَعةٌ مِن الأنبياءِ سُريانِيّونَ : آدمُ ، و شِيثُ ، و اُخْنوخُ ـ و هُو إدريسُ عليهم السلام ، و هوُ أوّلُ مَن خَطَّ بالقَلمِ ـ و نُوحٌ عليه السلام . ^۶

3726

ادريس عليه السلام

قرآن :

«و در اين كتاب از ادريس ياد كن كه او راستگويى پيامبر بود. و ما او را به مقامى بلند ارتقاء داديم».

«و اسماعيل و ادريس و ذو الكفل را [ياد كن] كه همه از شكيبايان بودند. و آنان را در رحمت خود داخل نموديم، چرا كه ايشان از شايستگان بودند».

حديث :

۱۹۶۵۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند بر ادريس سى صحيفه نازل كرد. ^۷

۱۹۶۵۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :نخستين كسى كه با قلم نوشت، ادريس بود.

۱۹۶۵۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :اى ابوذر! چهار تن از پيامبران سريانى هستند : آدم، شيث، اُخنوخ ـ كه همان ادريس عليه السلام است و نخستين كسى است كه با قلم نوشت ـ و نوح عليه السلام .

۱۹۶۵۸.امام صادق عليه السلام :مسجد سهله جايگاه خانه ادريس پيامبر عليه السلام است كه در آن خياطى مى كرد.