3860

نَفسُكَ مَطِيَّتُكَ

۲۰۵۲۱.الإمامُ عليٌّ عليه السلام :إنّ نَفسَكَ مَطِيَّتُكَ ؛ إن أجهَدتَها قَتَلتَها ، و إن رَفَقتَ بها أبقَيتَها . ^۱

۲۰۵۲۲.عنه عليه السلام :إنّ النَّفسَ حَمِضةٌ و الاُذنَ مَجّاجَةٌ ، فلا تَجُبَّ فَهْمَكَ بالإلحاحِ على قَلبِكَ فإنَّ لكُلِّ عُضوٍ مِن البَدَنِ استِراحَةً . ^۲

(انظر) الرّفق : باب 1534.
العبادة : باب 2462.

3861

تَعليمُ النَّفسِ و تَأديبُها و تَهذيبُها

الكتاب :

وَنَفْسٍ وَ مَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَاهَا * قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا * وَ قَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا» . ^۳

3860

نفْس آدمى به منزله مركبى براى اوست

۲۰۵۲۱.امام على عليه السلام :همانا نفْس تو مَركب توست ؛ اگر آن را به مشقّت اندازى نابودش مى كنى و اگر با آن مدارا كنى زنده اش نگه مى دارى.

۲۰۵۲۲.امام على عليه السلام :نَفْس، بد عُنق است و گوش، حرف نا شنو. پس، با فشار آوردن بر دلت، [توانايى ]فهم خود را از بين مَبَر ؛ زيرا هر عضوى از بدن نياز به استراحت دارد.

3861

تعليم نفْس و تربيت و تهذيب آن

قرآن:

«سوگند به نَفْس و آن كس كه آن را درست كرد. سپس پليد كارى و پرهيزگاريش را به آن الهام كرد. هر كس آن را پاك گردانيد، قطعاً رستگار شد و هر كه آلوده اش ساخت، قطعاً در باخت».

۲۰۵۲۰.الدرّ المنثور عن ابنِ عبّاسٍـ أيضا ـ: تَندَمُ على ما فاتَ و تَلومُ علَيهِ . ^۱

التّفسير:

في قوله : «و لا اُقْسِمُ بالنَّفْسِ اللَّوّامَةِ» إقسام ثانٍ على ما يقتضيه السّياق و مشاكلة اللفظ ، فلا يُعبأ بما قيل : إنّه نفي الإقسام و ليس بقسم ، و المراد اُقسم بيوم القيامة و لا اُقسم بالنفس اللوّامة .
و المراد بالنفس اللوّامة نفس المؤمن التي تلومه في الدنيا علَى المعصية و التثاقل في الطاعة ، و تنفعه يوم القيامة .
و قيل : المراد به النفس الإنسانيّة أعمّ من المؤمنة الصالحة و الكافرة الفاجرة ، فإنّها تلوم الإنسان يوم القيامة ؛ أمّا الكافرة فإنّها تلومه على كفره و فجوره ، و أمّا المؤمنة فإنّها تلومه على قلّة الطاعة و عدم الاستكثار من الخير .
و قيل : المراد نفس الكافر الذي تلومه يوم القيامة على ما قدّمت من كفر و معصية ، قال تعالى : «و أسَرُّوا النَّدامَةَ لَمّا رَأوُا العَذابَ» . ^۲
و لكلّ من الأقوال وجه . ^۳

۲۰۵۲۰.الدرّ المنثور :ابن عباس ـ در همين باره ـ مى گويد : نفْسى كه بر آنچه از دست رفته افسوس مى خورد و براى آن ملامت مى كند.

تفسير :

جمله «و لا اقسم بالنفس اللوّامه (= سوگند به نفس ملامتگر) » به اقتضاى سياق و از نظر همانندى لفظى كه با جمله قبل دارد، سوگند دوم است. بنا بر اين نبايد به گفته برخى اعتنا كرد كه گفته اند : جمله دوم نفى سوگند است و سوگند نمى باشد و مراد اين است كه به روز قيامت سوگند مى خورم و به نفْس ملامتگر سوگند نمى خورم.
مراد از نفْس لوّامه، نفْس مؤمن است كه در دنيا او را بر معصيت و كندى در طاعت خدا سرزنش مى كند و در روز قيامت سودش مى رساند.
بعضى گفته اند كه مراد از آن، مطلقِ نفْس انسانى است، چه نفْسِ مؤمن و درستكار و چه نفْسِ كافر گنهكار؛ زيرا نفْس به طور كلى انسان را در روز قيامت ملامت مى كند. نفْس كافر، صاحب خود را به خاطر كفر و گناهانش سرزنش مى كند و نفْسِ مؤمن ، شخص مؤمن را به خاطر كم طاعتى و انجام ندادن كارهاى نيكِ بيشتر، ملامت مى كند.
بعضى هم گفته اند كه مراد از نفْس لوّامه، نفْس انسان كافر است كه در روز قيامت او را به خاطر كفر و معصيتى كه در دنيا كرده است ملامت مى كند. همچنان كه خداى متعال فرموده است : «وقتى عذاب را ديدند، ندامت خود را پنهان مى دارند». البته هر يك از اين اقوال براى خود وجهى دارد.