4188

حَقُّ اليَقينِ

الكتاب :

إِنَّ هَذَا لَهُوَ حَقُّ الْيَقِينِ» . ^۱

وَ إِنَّهُ لَحَقُّ اليَقِينِ» . ^۲

التّفسير:

الحقّ هو العلم من حيث إنّ الخارج الواقع يطابقه ، و اليقين هو العلم الذي لا لبس فيه و لا ريب ، فإضافة الحقّ إلى اليقين نحو من الإضافة البيانيّة جيء بها للتأكيد . ^۳
قال المجلسيّ رضوان اللّه عليه : و لليقين ثلاث مراتب : علم اليقين ، و عين اليقين ، و حقّ اليقين «كَلاّ لَو تَعْلَمونَ عِلْمَ اليَقينِ لَتَرَوُنَّ الجَحيمَ ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَيْنَ اليَقينِ»«إنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ اليَقينِ» و الفرق بينها إنّما ينكشف بمثال ، فعلم اليقين بالنار مثلاً هو مشاهدة المرئيّات بتوسّط نورها ، و عين اليقين بها هو معاينة جرمها ، و حقّ اليقين بها الاحتراق فيها ، و انمحاء الهويّة بها ، و الصيرورة نارا صرفا ، و ليس وراء هذا غاية و لا هو قابل للزيادة ، لو كشف الغطاء ما ازددت يقينا . ^۴

4188

حقّ اليقين

قرآن:

«اين است همان حقيقت يقينى».

«و اين قرآن، بى شبهه، حقيقتى يقينى است».

تفسير:

حقّ، عبارت است از شناخت مطابق با واقعيت خارجى و يقين، عبارت از شناختى است كه در آن شبهه و ترديد نباشد. بنا بر اين، اضافه حق به يقين، نوعى اضافه بيانيه است كه براى تأكيد آورده شده است.
مرحوم علاّمه مجلسى ـ رضوان اللّه عليه ـ مى گويد: يقين، داراى سه مرتبه است: علم اليقين، عين اليقين و حق اليقين. «نه چنين است، اگر علم اليقين داشتيد به يقين دوزخ را مى ديديد. سپس آن را قطعاً به عين اليقين مى ديديد»، «اين است همان حق اليقين». تفاوت ميان اين سه مرتبه از يقين با يك مثال روشن مى شود. براى مثال علم اليقين داشتن به آتش، عبارت است از مشاهده ديدنى ها به واسطه نور آن و عين اليقين داشتن به آن، عبارت است از مشاهده جِرم آتش و حقّ اليقين داشتن به آن، عبارت است از سوختن در آتش و محو شدن هويت شى ء در آن و تبديل شدن به آتش صِرف. بالاتر و افزونتر از اين مرتبه ديگر مرتبه اى وجود ندارد، اگر پرده كنار زده شود بر يقين من افزوده نمى گردد [سخن مولا على عليه السلام است].

وَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَى قَالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قَالَ بَلَى وَ لَكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلى كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءا ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيا وَ اعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ» . ^۱

وَ كَذَلِكَ نُرِي إِبْراهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضِ وَ لِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ» . ^۲

الحديث :

۲۲۹۱۴.رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله :لَيسَ المُعايِنُ كالمُخبَرِ . ^۳

۲۲۹۱۵.عنه صلى الله عليه و آله :لَيسَ الخَبَرُ كالمُعايَنَةِ ، إنَّ اللّهَ تعالى أخبَرَ موسى بما صَنَعَ قَومُهُ في العِجلِ فلَم يُلْقِ الألواحَ ، فلَمّا عايَنَ ما صَنَعوا ألقى الألواحَ فانكَسَرَت . ^۴

۲۲۹۱۶.عنه صلى الله عليه و آله :إنّ اللّهَ تعالى يَقولُ : ثَلاثُ خِصالٍ غَيَّبتُهُنَّ عَن عِبادِي لَو رآهُنَّ رجُلٌ ما عَمِلَ سُوءا أبَدا : لَو كَشَفتُ غِطائي فَرَآني حتّى يَستَيقِنَ ، و يَعلَمَ كَيفَ أفعَلُ بخَلقي إذا أمَتُّهُم ......... . ^۵

۲۲۹۱۷.الإمامُ الصّادقُ عليه السلامـ في قَولِهِ تعالى :«لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ اليَقينِ»ـ: المُعايَنَةُ . ^۶

«و [ياد كن] آنگاه كه ابراهيم گفت: پروردگارا! به من نشان بده كه چگونه مردگان را زنده مى كنى. فرمود: مگر ايمان نياورده اى؟ گفت: چرا، ولى تا دلم آرامش يابد. فرمود: پس، چهار پرنده برگير و آنها را پيش خود ريز ريز گردان. سپس بر هر كوهى پاره اى از آنها را قرار ده، آنگاه آنها را فراخوان، شتابان به سوى تو مى آيند و بدان كه خداوند توانا و حكيم است».

«و اينچنين ملكوت آسمان ها و زمين را به ابراهيم نمايانديم و تا از يقين كنندگان باشد».

حديث :

۲۲۹۱۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :كسى كه مى بيند مانند كسى نيست كه به او خبر مى دهند.

۲۲۹۱۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :شنيدن كى بود مانند ديدن؛ زمانى كه خداوند متعال به موسى خبر داد كه قومش با گوساله چه كرده اند الواح را به زمين نينداخت، اما وقتى كارى را كه كرده بودند با چشم خود ديد، الواح را به زمين افكند به طورى كه شكستند.

۲۲۹۱۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند متعال مى فرمايد: سه چيز است كه آنها را از ديد بندگانم پنهان نگه داشته ام و اگر فردى آنها را مشاهده كند، هرگز عمل بد انجام نمى دهد: اگر پرده خود را كنار زنم و مرا ببيند به طورى كه يقين پيدا كند و بداند كه بعد از ميراندن آفريدگانم با آنها چه مى كنم ......... .

۲۲۹۱۷.امام صادق عليه السلامـ درباره آيه «اگر به علم اليقين بدانيد» ـفرمود : يعنى با ديدن.