گامی به سوی نور (نمونه پرسش و پاسخ های واحد پاسخگویی
به پرسشهای حدیثی)

از امام على (ع) نقل شده كه فرمود: ((ميان حق و
باطل چهار انگشت فاصله است)) منظور از اين جمله چيست؟

هنگامى كه حق و باطل با هم درآميزد، چگونه مى
توان حق را باز شناخت؟

مقصود از اين روايت كه ((حق با افراد و شخصيت ها
شناخته نمى شود)) چيست؟

از
امام علی(ع) نقل شده که فرمود: «میان حق و باطل چهار انگشت فاصله است»
منظور از این جمله چیست؟

منظور از فاصله چهار انگشت، فاصله میان چشم و گوش است. همان گونه که
میان چشم و گوش تنها چهار انگشت فاصله است و این‌قدر به هم نزدیکند،
مرز میان حق و باطل که دیده‌های انسان، نماد حق و شنیده‌های او نماد
باطل است، تا بدین حد به هم نزدیکند. توضیح مطلب این که:

مراد حضرت در این روایت، تفاوت گذاشتن میان دیده‌ها و شنیده‌ها است و
این که ملاک در قضاوت افراد نسبت به خبرها، باید دیده‌ها باشد نه
شنیده‌ها؛ زیرا چیزی را که انسان خود ببیند و با تحقیق، به درستی یا
نادرستی آن اطمینان حاصل نماید حق است، اما آنچه را که شنیده و
نمی‌داند که چه میزان از درستی و راستی برخوردار است و چه بسا دروغ و
غیر واقعی باشد، باطل خواهد بود. چه بسیار اتفاق می‌افتد که درباره
شخص، واقعه یا خبری به داوری می‌نشینیم و بر اساس شنیده‌های خود و
اخباری که از طریق این و آن به ما رسیده درباره آن قضاوت می‌کنیم، در
صورتی که واقعیت چیز دیگری است و ما با این گونه قضاوت از حق دور
شده‌ایم. امام علی(ع) با تشبیهی زیبا در این باره می‌فرماید گاه
تیرانداز، تیری رها می‌کند و تیر به خطا می‌رود یعنی تأثیری از خود
برجای نمی‌گذارد و فراموش می‌شود، اما تأثیر سخن باقی می‌ماند، هر چند
باطل و نادرست باشد.

امام(ع) در این سخن که درباره داوری در مورد برادر دینی ایراد شده است
می‌فرماید: «ای مردم! هر کس برادر دینی خود را به استواریِ دین و
درستیِ راه شناخت، نباید به گفته‌های مردم درباره او گوش کند».

امام در ادامه می‌فرماید: «هان! میان حق و باطل جز چهار انگشت فاصله
نیست». یاران حضرت درباره معنای این سخن سؤال کردند. امام انگشتان خود
را به هم چسباند و آن را میان گوش و چشم خود گذاشت. آن گاه فرمود:
«باطل این است که بگویی: شنیدم و حق آن است که بگویی: دیدم»
(«بحارالأنوار»، ج 75، ص 197).

شایسته یادآوری است که البته منظور امام این نیست که هر چه را که انسان
بشنود باطل است و فقط هر چه را که ببیند حق است. بلکه برخی از
شنیده‌های انسان، بویژه اگر از سخنگویی مؤمن، مورد اعتماد، راستگو و
درستکار باشد، درست و حق است، اما در هر حال از لحاظ درجه یقین،
شنیده‌ها به دیده‌های خودِ انسان نمی‌رسد و بسیاری از شنیده‌ها دروغ و
باطل است، چنان که امام باقر(ع) در نقل تفسیر سخن امام علی(ع) در فاصله
حق و باطل فرمودند: «ما رَأَتْهُ عَیناکَ فَهُوَ الْحَقُّ وما
سَمِعَتْهُ اُذُناکَ فَأَکثَرُهُ باطِلٌ؛ آنچه را چشمانت ببیند حق است
و آنچه گوش‌هایت بشنود، بیشترش باطل است» («بحارالأنوار»، ج 75، ص 196)
نتیجه این که انسان همواره باید حق‌مدار بوده، در ارزش‌داوری میان آنچه
دیده است و آنچه شنیده است، تلاش کند تا آنچه را که به حق نزدیک‌تر
است، برگزیند و هرگز به آنچه که گمان دارد و خیال می‌کند یا به اعتماد
این که «گفته‌اند، می‌گویند، شنیده‌ام و ...» اکتفا نکند تا خدای
ناکرده در گروه باطل‌گرایان قرار نگیرد.

هنگامی که حق و باطل با هم درآمیزد، چگونه می‌توان حق را باز شناخت؟

گاه انسان با حالتی رو به رو می‌شود که شناخت حق و باطل برای او دشوار
می‌گردد؛ حالتی که نه می‌توان به حق بودن آن رأی داد و نه به باطل بودن
آن؛ یعنی انسان دچار نوعی شک و دودلی می‌گردد. گاه حقی است که با
پوسته‌ای از باطل عرضه می‌گردد و گاه باطلی که با پوششی از حق آراسته
می‌شود. در این حال تشخیص این که حق کدام است و باطل کدام، بسیار مشکل
می‌نماید. امام علی(ع) در این باره می‌فرماید: «بسا گمراهی‌ای که آن را
با آیه‌ای از کتاب خدا می‌آرایند؛ به سان آراستن سکه مسی با روکشی از
نقره («غرر الحکم و درر الکلم»، ح 6969). قرآن کریم نسبت به امکان
آمیزش حق و باطل تذکر داده و مؤمنان را نسبت به درهم‌آمیزی آن دو هشدار
داده است: «ولا تَلبَسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وتَکتُمُوا الْحَقَّ
وأنتُم تَعلَمُونَ؛ حق را با باطل درنیامیزید و حق را با آن که
می‌دانید کتمان نکنید» (بقره، آیه 42) درآمیختن حق و باطل موجب بسیاری
از گرفتاری‌ها و گمراهی‌ها می‌گردد که از آن جمله است پوشیدگی حق بر
حقیقت جویان و سوء استفاده دشمنان حق و فریبکاری آنان. مُشتی از حق و
مشتی از باطل برداشته می‌شود و بدین ترتیب شبهه‌ای تولید می‌گردد.

یکی از مواردی که باطل با پوششی از حق آراسته شده و باعث گمراهی بسیاری
از مردم و موجب دودلی و شبهه و در نتیجه عدم تشخیص حق برای بسیاری دیگر
گردید، داستان پیمان‌شکنی گروه خوارج در سپاه امام علی(ع) است. اینان
با ظاهر آراسته قرآن‌های روی نیزه و شعار «لا حُکمَ إلاّ للهِ؛ داوری
تنها از آنِ خدا است» فریفته شده، امام علی(ع) را مجبور به پذیرش حکمیت
کردند. امام(ع) در ردّ این ادعا و شعار فرمود: «کَلِمَةُ حَقٍّ یُرادُ
بِها باطلٌ؛ سخن حقی است اما هدف باطلی را از آن دنبال می‌کنند». (
«نهج البلاغة»، خطبه 40) اما بازشناسی حق از باطل در وقت درهم آمیختگی
آن، کاری بس دشوار و پر خطر است. برای تشخیص حق از باطل باید ملاکی
دقیق را جستجو کرد تا تردید کنندگان را از تاریکی تردید به روشنایی
یقین راهنمایی کند. امام صادق(ع) در سخن ارزشمندی می‌فرماید: «لا
یَستَیقنُ القَلبُ أنََّ الحَقَّ باطِلٌ أبداً ولا یَستَیقِنُ أَنَّ
الباطِلَ حَقٌّ أَبداً؛ هرگز دل به باطل بودن حق و حق بودن باطل یقین
نمی‌کند» ( «تفسیر العیاشی»، ج 2، ص 53)؛ بنابراین دلِ مؤمن هیچگاه در
هجوم شبهه‌ها به حق بودن باطل یا باطل بودن حق یقین نکرده، با اندکی
تأمل و اندیشه و بررسی موضوع و با نگاه مجموعه‌ای به آموزه‌های دین و
معیارهای حق و باطل می‌تواند حق را از باطل بازشناسد.

پایان سخن، حدیثی از امام صادق(ع) که فرمود: «خداوند پرهیز دارد از این
که باطلی را حق بشناسند، خداوند پرهیز دارد از این که حق را دل مؤمنی،
باطلی تردید ناپذیر جلوه دهد؛ خداوند پرهیز دارد از این که باطل را در
دل کافرِ حق ستیز به صورت حقّی تردید ناپذیر جلوه دهد که اگر چنین
می‌کرد، حق از باطل شناخته نمی‌شد» («بحار الأنوار»، ج 5، ص 303).

مقصود از این روایت که «حق با افراد و شخصیت‌ها شناخته نمی‌شود» چیست؟

برای شناخت هر چیز نیازمند معیار و ملاکی هستیم. برای شناخت حق نیز
باید معیار و میزانی داشته باشیم تا در تشخیص حق از غیر حق دچار اشتباه
نشویم.

گروهی از مردم در شناخت حق، معیار و میزانی جز آنچه باید باشد را
برگزیده، در نتیجه از راه گمراه شده و بیراهه را راه دانسته و در مسیر
غیر حق تباه گشته‌اند. کسانی که برای شناخت حق، افراد را معیار دانسته
و آنها را ملاک تشخیص حق قرار داده‌اند، ملاکی باطل را برای تشخیص حق
برگزیده‌اند؛ زیرا حق به وسیله افراد شناخته نمی‌شود، بلکه اهل حق به
حق شناخته می‌شوند.

امام علی(ع) در این باره می‌فرماید: «إِنَّ الْحَقَّ لا یُعرَفُ
بِالرِّجالِ، اِعرفِ الْحقَّ تَعرِف أهلَهُ؛ حق به شخصیت‌ها شناخته
نمی‌شود. خودِ حق را بشناس تا پیروان آن را بشناسی» («مجمع البیان»، ج
1، ص 211).

برخی افراد در شناخت و پیروی از حق، افرادی را به عنوان اهل حق و
حق‌مدار تشخیص داده، آنگاه همه گفتار و رفتار آنها را مطابق حق دانسته
و آن را تأیید و از آن پیروی می‌کنند.

این گونه افراد باید بدانند که غیر از معصومان(ع) هر کس، هر مقدار هم
که حق‌مدار باشد و بر اساس حق عمل کند، مصون از گناه و اشتباه نیست؛
لذا پیروی بی‌قید و شرط از آنها در منطق اسلام نادرست است و عملکرد
افرادی که با عقیده به حق بودن فرد یا گروهی تحت بیرق آنها قرار گرفته
و اعمال خود را مطابق میل آنها ترتیب داده‌اند، مورد تأیید نیست. در
ماجرای جنگ جمل وقتی که شخصی به نام حارث بن حوط به نزد امام علی(ع)
آمد و علت پیروی خود از اصحاب جمل را اهل حق بودن آنها دانست و گفت:
«آیا فکر می‌کنی که من اصحاب جمل را گمراه می‌دانم؟» حضرت در جوابش
فرمود: «تو فقط به پایین پایت نگریستی و به بالای سرت نگاه نکردی؛ از
این رو در حیرت و سرگردانی به سر می‌بری. تو حق را نشناختی تا اهلش را
بشناسی و باطل را نشناختی تا باطل‌گرایان را بشناسی» ( «نهج البلاغه»،
حکمت 262). در این کلام، امام علی(ع) شناخت حق به واسطه افراد و
شخصیت‌ها را مردود دانسته و در تعیین ملاک برای حق شناسی می‌فرماید تو
باید ابتدا حق را بشناسی، آن گاه کسانی را که از حق پیروی می‌کنند اهل
حق بدانی؛ نه این که بر عکس عمل کنی، عده‌ای را اهل حق بدانی، آن گاه
کرده‌های آنان را حق بدانی.

بنابراین همه کسانی که به دنبال حق و دین حق هستند باید از طریق
نشانه‌های حق، آن را بجویند و پس از یافتن آن، از حق پیروی کنند و دین
حق را با افراد و موقعیت و جایگاه شغلی و علمی و اجتماعی افراد نسنجند
که امام علی(ع) فرموده است: «إِنَّ دینَ اللهِ لا یُعرَفُ بِالرِّجالِ
بَل بِآیةِ الحقِّ فَاعْرفِ الحقَّ تَعرِف أهلَهُ؛ همانا دین خدا با
موقعیت اشخاص شناخته نمی‌شود، بلکه با معیار و نشانه حق شناخته
می‌گردد؛ پس حق را بشناس تا اهلش را بشناسی» («الأمالی»، مفید، ص 5).

تازه‌های حدیث نت  www. Hadith.net

دانش‌نامه مهدویت تدوین می شود

تهیه «دانش‌نامه مهدویت» به عنوان مجموعه‌ای از موضوعات و واژگان مرتبط
با مهدویت در دستور کار پژوهشگران دفتر تبلیغات اسلامی قرار دارد.

حجة الاسلام سید مسعود معصومی، رئیس مؤسسه انتظار نور دفتر تبلیغات
اسلامی حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار ایبنا از تهیه «دانش‌نامه
مهدویت» خبر داد و گفت: «مرحله اول این کار شامل طراحی اولیه، تهیه
طرح‌نامه پژوهشی، شیوه‌نامه و اصول و ضوابط تهیه این دانش‌نامه و تهیه
مدخل‌ها انجام گرفته و در سال جاری وارد مرحله اصلی می‌شود».

وی با اشاره به لزوم تهیه این دانش‌نامه درباره واژگان مطرح در مهدویت
افزود: «در سطح جامعه شاهدیم که از چنین واژه‌هایی برداشت‌های متفاوت و
سلیقه‌ای و بعضاً متناقضی صورت می‌گیرد و یک برداشت درست در نقطه مقابل
برداشت دیگر از یک واژه انجام می‌شود».

وی گفت: «در این بین وجود یک مرجع و منبع که بتواند با معیارهای علمی،
جایگاه مرجع پیدا کند و برای محققان، محل ارجاع باشد یک ضرورت است».

معصومی با اشاره به این که کار تهیه این دانش‌نامه از سال 85 آغاز شده
است اظهار امیدواری کرد که «دانش‌نامه مهدویت» در پنج سال آینده به
سرانجام برسد.

«باب العلم» محصول حوزه اصفهان

ویرایش
دوم نرم‌افزار باب العلم در پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم،
غرفه مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان عرضه شد.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، داوری، مدیر غرفه مرکز تحقیقات
رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان در پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن
کریم، ضمن اعلام این خبر گفت: «این نرم‌‌افزار که در نوع خود کم‌نظیر
است، شامل متن 880 جلد کتاب و مقاله در موضوعات سخنان، تاریخ زندگانی،
سیره و فضائل حضرت علی(ع) است».وی افزود: «در ویرایش دوم نرم‌افزار باب
العلم، 14 هزار و 900 کتاب، مقاله و پایان‌نامه درباره امام علی(ع) نیز
معرفی شده‌اند. همچنین متن دعاها، مناجات‌نامه‌ها و زیارت‌نامه‌های آن
حضرت به همراه صوت در این نرم‌افزار موجود است».

متن «نهج‌البلاغه» با ترجمه و شرح، قابل اجرا در تلفن‌های همراه، از
امکانات عرضه شده در نرم‌افزار باب‌العلم است.

حدیث جهاد فرهنگی و اجتماعی

مروری بر زندگی‌نامه مرحوم علامه سید مرتضی عسکری

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، علامه «سید مرتضی عسکری» در
سال 1293 شمسی در سامرا در خاندان علم و دانش متولد شد. پدر بزرگوار
ایشان، آیة الله سید محمد حسینی معروف به شیخ الاسلام فرزند آیة الله
سید اسماعیل شیخ الاسلام و داماد آیة الله میرمحمد شریف عسکری تهرانی
معروف به «خاتم المحدثین» بود.

ایشان از ده سالگی به حوزه‌های علوم دینی پای گذاشت، مقدمات و بخش‌هایی
از سطوح را در همان شهر تحصیل کرد و در سال 1310 شمسی در عصر
مرجعیت
آیة الله العظمی حائری به حوزه علمیه قم مشرف و در آن حوزه مقدس، ادامه
دروس سطوح را در محضر بزرگانی همچون آیة الله شیخ محمدحسین شریعتمدار
ساوجی و آیة الله سید شهاب‌الدین مرعشی در فقه و اصول و لمعه و قوانین
و رسایل و مکاسب و بخشی از کفایه تعلم کرد. پس از آن به سامرا بازگشت و
ادامه کفایه و فقه اجتهادی و اصول خارج را از اساتید بزرگ آن شهر از
جمله آیة الله آقا میرزا حبیب الله اشتهاردی و آیة الله سید محمدرضا
شوشتری تحصیل کرد.

ایشان در سنی نزدیک به بیست سالگی اولین حرکت اجتماعی را با تأسیس
مدرسه‌ای کوچک در سامرا شروع کرد و بعدها این کار را در شهر کاظمین
(1363 هـ .ق) با تأسیس مدرسه ابتدایی ادامه داد. این مدارس بعدها در
شهرهای بصره، دیوانیه، حلّه، کاظمین و نعمانیه شکل گرفت و در مقاطع
مختلف مهد کودک، دبستان و دبیرستان، دخترانه و پسرانه، به عنوان مراکزی
برای تعلیم و تربیت بزرگ‌سالان گسترش یافت و سپس در سال 1384 هـ ق به
تأسیس یک دانشگاه با دو دانشکده علوم اسلامی و ادبیات عربی منجر شد.
این مجموعه بزرگ و بسیار مؤثر تا زمانی که ایشان از عراق هجرت کرده، به
لبنان و بعد به ایران آمد، برپا بود و در سال 1389 هـ .ق به دست دولت
بعثی عراق نابود شد.

یکی دیگر از حرکات اجتماعی بزرگ علامه عسکری، مبارزه‌های سیاسی
گسترده‌ای است که از عصر دولت پادشاهی عراق تا عصر حزب بعث برای
استیفای حقوق شیعه در عراق انجام داد. ایشان در این دوران در رأس
روحانیان مبارز عراق بود و شهدای بزرگی چون آیة الله سید محمدباقر صدر
و سید مهدی حکیم و سید محمدباقر حکیم در شمار این گونه از علما قرار
داشتند که سرانجام با رو به رو شدن خطر اعدام از عراق گریختند.

یکی دیگر از کارهای اجتماعی ایشان تشکیل و تأسیس صندوق خیریه‌ای بود که
با برپا کردن دو درمانگاه و سپس شروع به ایجاد یک بیمارستان بزرگ ادامه
یافت و با بیرون آمدن از عراق به سرنوشت نامعلومی گرفتار شد و این
مجموعه، کاری شبیه به کمیته امداد انجام می‌داد.

از بزرگ‌ترین کارهای علامه، تحقیقات نوینی است که شهرت ایشان بیشتر
مرهون آنهاست، این تحقیقات، کارهای نو و روش‌های نوینی در تحقیقات
اسلامی و تبیین اسلام شیعی و دفاع از آن پدید آورد.

اولین نمونه از این گونه تحقیقات در سال 1375 هـ . ق به نام «عبد الله
بن سبا و اساطیر اخری» نشر یافت که در عالم اسلام شهرت یافت و
تأثیرگذار شد و در مجله «الازهر» دو مقاله و نقد در مورد آن نوشته شد.
این کتاب تا حدود چهار جلد ادامه یافت. بعد از آن «خمسون و مئه صحابی
مختلق» در سه جلد و «معالم المدرستین» در سه جلد و «القرآن الکریم و
روایات مدرستین» در سه جلد و سرانجام مجموعه بزرگی از رساله‌های کوچک
به نام «بر گستره کتاب و سنّت» بخشی از تألیفات این عالم برجسته است.
این کتاب‌ها به زبان‌های انگلیسی، فارسی، ترکی، اردو و بخشی از آنها به
زبان‌های ایتالیایی، روسی و... ترجمه و منتشر شده است.

عسکری پس از هجرت به ایران به تأسیس دانشکده‌های اصول دین در شهرهای
تهران، قم و دزفول اهتمام ورزید و هم اکنون این مراکز علمی در مقاطع
تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در حال نشر معارف دینی هستند.

«معالم المدرستین»؛ «عبد الله بن سبا»؛ «عقائد الاسلام من القرآن
الکریم»؛ «نقش ائمه در احیای دین»؛ «یکصد و پنجاه صحابی دروغین»؛
«القرآن الکریم و روایات المدرستین»؛ «بر گستره کتاب و سنت»؛ «نقش
عایشه در تاریخ اسلام» از مهم‌ترین آثار بر جای مانده از ایشان است.

علامه سید مرتضی عسکری، 25 شهریور ماه 1386 برابر با چهارم رمضان
المبارک 1428 هجری قمری در پی بیماری کلیوی و ایست قلبی، دعوت حق را
لبیک گفت.

از پیام آیة الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی به مناسبت درگذشت
علامه عسکری:

این عالم بزرگوار و سختکوش، ده‌ها سال از عمر با برکت خود را در راه
پژوهش در کلام و تاریخ و حدیث، صرف کرد و محصول مبارک آن، تألیفات و
مقالاتی است که در گستره جهان اسلام با استقبال و تحسین رو به رو شده
است و در ترویج مکتب اهل‌بیت(ع) موفقیت‌های ارزشمندی به دست آورده است.

گنجینه روایات نور، منتشر شد

راوی: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی اولین نسخه دیجیتالی جامع
احادیث اهل‌بیت(ع) را با عنوان «گنجینه روایات نور» در بخش الکترونیک
پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم عرضه کرد.

به گزارش پایگاه اینترنتی مرکز تحقیقات کامپیوتری نور، سلطانپور مدیر
پروژه نرم‌افزار «گنجینه روایات نور» با اعلام این خبر گفته است: «این
نرم‌افزار، اولین مجموعه روایات اهل‌بیت(ع) است که به زبان شیرین فارسی
به مجموعه نرم‌افزارهای مرکز اضافه شده است».

وی افزوده است: «این برنامه حاوی متن و ترجمه کامل 233 عنوان کتاب در
381 مجلد از منابع روایی در موضوعات مختلف مانند: اخلاق، تاریخ، تفسیر،
دعا، طب، عقائد، فضائل و مناقب، فقه و غیره است که دانش‌پژوهان فارسی
زبان می‌توانند از این نرم‌افزار بهره‌برداری نمایند».

سلطانپور در مورد منابع ترجمه روایات گفته است: «ترجمه‌های قدیمی‌ترین
کتب روایی تا جدیدترین آنها که معاصران نگاشته‌اند در این برنامه آورده
شده است و حتی در صورت وجود ترجمه‌های متعدد از متنی واحد، همه
ترجمه‌ها آورده شده است؛ لذا برخی از متون روایی دارای چندین ترجمه است
که همه آنها در این نرم‌افزار قابل دسترسی است».

وی همچنین در بیان قابلیت‌های نرم‌افزار «گنجینه روایات نور» گفته است:
«امکان مشاهده ترجمه احادیث به زبان فارسی و ارجاع همزمان به متن عربی،
دسترسی به تفسیر آیات در گستره احادیث برنامه، دسترسی به قابلیت‌های
پژوهشی مانند: نمایه‌زنی، حاشیه‌نویسی، رنگی کردن و علامت‌گذاری،
ارتباط واژه‌ها با لغت‌نامه‌ها، قابلیت جستجوهای متنوع و پیشرفته در
تمام متون از طریق کلمه، ترکیب واژه‌ها، جستجوی موضوعی در بیش از 81
هزار عنوان باب از طریق فهرست گزینشی و امکان انتقال مستقیم متون منتخب
به محیط

word،
یادداشت و ذخیره به شکل‌های مختلف همچون زرنگار از قابلیت‌های این
نرم‌افزار است». گفتنی است، دسترسی به متن کامل 10 دوره لغت‌نامه عربی
و فارسی در 62 جلد با قابلیت جستجو از طریق ریشه و مشتق، از دیگر
امکانات این نرم‌افزار به شمار می‌آید.