تحريك نمايد و مزاج ^۱ دماغ مختل شود و امراض چون دوار و سدر ^۲ و طنين و ددى و غيره روى نمايد و از كتب طبيعيين ، استنباط هر يك ^۳ توان نمود .
و ^۴ هرگاه بعد الخلو تام گويند ، بدين حركت ، اخلاط در بدن بسوزد و بخارات بد از ايشان به دماغ برآيد و حرارت دل نيز ^۵ غلبه بكند ^۶ و مادّه ها را در دماغ بسوزاند و سودا گرداند و علّت هاى بد ، چون ماليخوليا ^۷ و كابوس و جنون و سوزش معده و بواسير و خفقان و تشنّج و بدى هضم و بى خوابى و اشباه اينها پديد آيد ؛ چنانچه در ^۸ طبّ مقرّر است .
ديگرى آن كه از سه ذكر به تدريج زياده سازند چون آدمى [در] كبّاده كشيدن و غيره ، تا ^۹ نفس نسوزد و قوّت ^۱۰ زياده گردد ؛ چنان كه به يك نفس ، بسيار توانند ^۱۱ گفتن بى كلفت و وحشت و مقادير آن غير معيّن است و كميّت آن ^۱۲ ذكر ، به مشاهده صور در عالم مثال و ترقيّات و ^۱۳ احوال مميّز گردد ؛ چه قابليّات متفاوت ^۱۴ است:
گاه بود كه سالك ، معتدل المزاج بود و محتاج به زياده تعب ^۱۵ نباشد ؛ بلكه اگر كشد مضرّ بود .
و گاه بود كه جذبه بر او چنان غالب ^۱۶ بود كه كثرت ذكر بسوزد ^۱۷ او را و از حدّ اعتدال به در برد ؛ چنانچه از حضرت شيخ اخى على دوستى ـ قدّست أسراره ـ مروى است كه يك ذكر بيشتر نمى توانسته ^۱۸ گفتن .
و گاه بود كه چنان خام بود كه با كثرت ذكر ، ديگر مشقّت ها و تعب ها از خدمت عبادات ^۱۹ مسنونه ، علاوه آن بايد ساخت تا ترقّى كند و پير كامل مكمّل به جهت ضبط