نشست تخصّصى «حجّيت احاديث تفسيرى» برگزار شد .
این نشست تخصّصى به همت «معاونت پژوهشى دانشكده علوم حديث» همزمان با «هفته پژوهش» برگزار شد .
حجة الإسلام والمسلمين دكتر محمّد احسانى فر، پژوهشگر تفسیر، در اين نشست ، كه بیست و نه آذر برپا شد، با بيان اين كه در تفسير ، نيازمند سنّت هستيم ، تصريح كرد :
«در حجّيت و اعتبار سنّت ، جاى ترديد نيست؛ ليكن بحث در اعتبار احاديث منقولى است كه حاكى از آن سنّت اند».
ايشان مراد از حجّيت در تفسير را مفهومى اعمّ و شامل حجّت اصولى و لغوى مىداند ؛ زيرا دلايلى كه مفسّر براى اثبات گزارههاى خود به كار مىگيرد، اعمّ از حجّت وجدانى - يعنى علم و اطمينان شخصى - و حجّتى است كه داراى دو ويژگى منجّزيت و معذّريّت باشد ، تا هم خود را قانع كند ، هم گفتارش را نزد ديگران پذيرفتنى و منتقل سازد و هم وظايف عملى آيات فقهى را احراز نمايد. دكتر احسانى فر ، با اشاره به لزوم حجّت قطعى يا داراى اعتبار قطعى در تفسير، گفت : «هر گزاره تفسيرى ، خواه به دلالت خودِ آيات باشد و يا برگرفته از سنّت و يا آميزهاى از آن دو ، بايد مستند آن يا خود ، قطعى باشد و يا داراى اعتبار قطعى» .
سپس افزود: «اين مطلب ، بى هيچ كاستى درباره تأويل - يا تفسير به بطون - قرآن نيز جارى است» .
اين استاد دانشگاه تأكيد كرد : «مستند استوار و معتبر در هر گزاره تفسيرى، از چند صورت بيرون نيست: يا حجيّتش وجدانى است ، مانند علم و آنچه در حكم آن است، مانند اطمينان شخصى ؛ يا وجود خبر و حديثى معتبر به اعتبار عقلايى . يعنى مفيد وثوق نوعى به مفاد خبر، به گونهاى كه براى متعارف مردم قابل اعتماد باشد؛ يا وجود خبرى معتبر از باب توسعه تعبدّى سيره در حجّيت خبر . در حجّيت احاديث و يا هر مستند ديگرى كه مفيد علم وجدانى باشد، ترديد و اختلافى نيست. همچنان كه مشهور عالمان، مستندِ داراى اعتبار عقلايى را نيز در تفسير، حجّت مىدانند ؛ زيرا عرف عُقَلا در اعتماد بر خبر واحد، تمايزى بين اخبار داراى بار علمى يا عملى نمىشناسند . اين سيره در شرع مطهَّر با همين صورتش بدون هيچ تصرّف مبتنى بر تضييق امضا شده است» .
نكته بنيادى در نظريه وى در بحث حجّيت احاديث تفسيرى، دو چيز است: يك نظريه «توسعه تعبدّى سيره در حجيت خبر» ، كه علاوه بر حجّيت اخبار موثوق الصدور - كه اعتبار عقلايى دارند - ، احاديث ثقه - و كسانى كه در حكم اويند - نيز حجّتاند؛ مانند: خبر راجح در تعارض خبرَين ، يا مورد تخيير در خبرين متعادلين، يا ساير موارد تعبّد به خبر ثقه و افراد در حكم او (بدون حصول وثوق به صدور خبر). دو . خبر اعتبار يافته از راه سيره عُقَلا - يعنى مفيد وثوق به صدور خبر - در تفسير حجّت است ، چه در گزارههاى علمى آن باشد، و يا گزاره هاى عملى و تعبّدى آن؛ امّا خبرِ داراى اعتبار از راه توسعه تعبّدى سيره، تنها در گزارههاى عملى و حيثيت تعبّدىِ آيات قرآن حجّيت دارد، نه حتّى در تفسير آيات فقهى آن.
وى در راز اين تفصيل در حجّيت احاديث مىگويد: «راز اين فرق، به ماهيت تفسير برمىگردد؛ زيرا تفسير ، كشف المراد از الفاظ و تركيبهاى مشكل است و كشف كردن مفسّر ، فرع بر وضوح و ظهور و تبيّن يافتن براى خود مفسّر است. خبرهاى معتبر عقلايى به ميزان از انكشاف و وضوح ظهور را احراز مى كنند كه مسمّاى عرفى كشف و انكشاف و دلالت و تفسير، صادق باشد ، برخلاف طيف احاديث مشمول توسعه تعبّدى، چون قوّت احتمال صدق و صدور اين احاديث، به حدّى نمىرسد كه مسمّاى عرفى كشف و انكشاف و دلالت، صادق باشد؛ از اين رو ، ماهيت تكوينى تفسير - يعنى كشف و بيان و دلالت - آيه به چنين مستنداتى تأمين نخواهد بود. ليكن اين بخش از احاديث در حيثيت تعبّدى، مربوط به آيات داراى مفاد فقهى، قابل استناد هستند ؛ زيرا جنبه فقهى و عملى اين آيات، در محدوده ملحوظ در تعبّدِ مزبور، اعتبار شده است». در پايان اين نشست با حضور حجه الاسلام والمسلمين مسعودى، معاون پژوهشى دانشكده علوم حديث، و دكتر احسانىفر به سؤالات پاسخ داده شد و از دانشجويان فعال در عرصه پژوهش قدردانی شد .
این نشست تخصّصى به همت «معاونت پژوهشى دانشكده علوم حديث» همزمان با «هفته پژوهش» برگزار شد .
حجة الإسلام والمسلمين دكتر محمّد احسانى فر، پژوهشگر تفسیر، در اين نشست ، كه بیست و نه آذر برپا شد، با بيان اين كه در تفسير ، نيازمند سنّت هستيم ، تصريح كرد :
«در حجّيت و اعتبار سنّت ، جاى ترديد نيست؛ ليكن بحث در اعتبار احاديث منقولى است كه حاكى از آن سنّت اند».
ايشان مراد از حجّيت در تفسير را مفهومى اعمّ و شامل حجّت اصولى و لغوى مىداند ؛ زيرا دلايلى كه مفسّر براى اثبات گزارههاى خود به كار مىگيرد، اعمّ از حجّت وجدانى - يعنى علم و اطمينان شخصى - و حجّتى است كه داراى دو ويژگى منجّزيت و معذّريّت باشد ، تا هم خود را قانع كند ، هم گفتارش را نزد ديگران پذيرفتنى و منتقل سازد و هم وظايف عملى آيات فقهى را احراز نمايد. دكتر احسانى فر ، با اشاره به لزوم حجّت قطعى يا داراى اعتبار قطعى در تفسير، گفت : «هر گزاره تفسيرى ، خواه به دلالت خودِ آيات باشد و يا برگرفته از سنّت و يا آميزهاى از آن دو ، بايد مستند آن يا خود ، قطعى باشد و يا داراى اعتبار قطعى» .
سپس افزود: «اين مطلب ، بى هيچ كاستى درباره تأويل - يا تفسير به بطون - قرآن نيز جارى است» .
اين استاد دانشگاه تأكيد كرد : «مستند استوار و معتبر در هر گزاره تفسيرى، از چند صورت بيرون نيست: يا حجيّتش وجدانى است ، مانند علم و آنچه در حكم آن است، مانند اطمينان شخصى ؛ يا وجود خبر و حديثى معتبر به اعتبار عقلايى . يعنى مفيد وثوق نوعى به مفاد خبر، به گونهاى كه براى متعارف مردم قابل اعتماد باشد؛ يا وجود خبرى معتبر از باب توسعه تعبدّى سيره در حجّيت خبر . در حجّيت احاديث و يا هر مستند ديگرى كه مفيد علم وجدانى باشد، ترديد و اختلافى نيست. همچنان كه مشهور عالمان، مستندِ داراى اعتبار عقلايى را نيز در تفسير، حجّت مىدانند ؛ زيرا عرف عُقَلا در اعتماد بر خبر واحد، تمايزى بين اخبار داراى بار علمى يا عملى نمىشناسند . اين سيره در شرع مطهَّر با همين صورتش بدون هيچ تصرّف مبتنى بر تضييق امضا شده است» .
نكته بنيادى در نظريه وى در بحث حجّيت احاديث تفسيرى، دو چيز است: يك نظريه «توسعه تعبدّى سيره در حجيت خبر» ، كه علاوه بر حجّيت اخبار موثوق الصدور - كه اعتبار عقلايى دارند - ، احاديث ثقه - و كسانى كه در حكم اويند - نيز حجّتاند؛ مانند: خبر راجح در تعارض خبرَين ، يا مورد تخيير در خبرين متعادلين، يا ساير موارد تعبّد به خبر ثقه و افراد در حكم او (بدون حصول وثوق به صدور خبر). دو . خبر اعتبار يافته از راه سيره عُقَلا - يعنى مفيد وثوق به صدور خبر - در تفسير حجّت است ، چه در گزارههاى علمى آن باشد، و يا گزاره هاى عملى و تعبّدى آن؛ امّا خبرِ داراى اعتبار از راه توسعه تعبّدى سيره، تنها در گزارههاى عملى و حيثيت تعبّدىِ آيات قرآن حجّيت دارد، نه حتّى در تفسير آيات فقهى آن.
وى در راز اين تفصيل در حجّيت احاديث مىگويد: «راز اين فرق، به ماهيت تفسير برمىگردد؛ زيرا تفسير ، كشف المراد از الفاظ و تركيبهاى مشكل است و كشف كردن مفسّر ، فرع بر وضوح و ظهور و تبيّن يافتن براى خود مفسّر است. خبرهاى معتبر عقلايى به ميزان از انكشاف و وضوح ظهور را احراز مى كنند كه مسمّاى عرفى كشف و انكشاف و دلالت و تفسير، صادق باشد ، برخلاف طيف احاديث مشمول توسعه تعبّدى، چون قوّت احتمال صدق و صدور اين احاديث، به حدّى نمىرسد كه مسمّاى عرفى كشف و انكشاف و دلالت، صادق باشد؛ از اين رو ، ماهيت تكوينى تفسير - يعنى كشف و بيان و دلالت - آيه به چنين مستنداتى تأمين نخواهد بود. ليكن اين بخش از احاديث در حيثيت تعبّدى، مربوط به آيات داراى مفاد فقهى، قابل استناد هستند ؛ زيرا جنبه فقهى و عملى اين آيات، در محدوده ملحوظ در تعبّدِ مزبور، اعتبار شده است». در پايان اين نشست با حضور حجه الاسلام والمسلمين مسعودى، معاون پژوهشى دانشكده علوم حديث، و دكتر احسانىفر به سؤالات پاسخ داده شد و از دانشجويان فعال در عرصه پژوهش قدردانی شد .
