مجمع الأحاديث - صفحه 443

شرح لمعه را با مطالعه تنها، يعنى بدون اين كه نزد استاد خوانده باشم، دو دوره در تبريز درس گفتم... . ۱
در سال 1330 ق پس از اتمام سطوح به نجف اشرف مشرّف گرديد و در جوار مولاى خود از محضر بزرگان علم و دانش در فقه و اصول و رجال و ساير علوم حديث و همچنين در تكميل علوم رياضى و هيئت و اسطرلاب و معقول، با نهايت كوشش و همّت استفاده نمود و پس از نوزده سال ممارست به درجه اجتهاد نايل گشت و از اجلاّى عصر خود اجازاتى در اجتهاد و نقل روايت دريافت نمود.
وى در دوره اقامت خود در شهر نجف، علاوه بر تحصيل، در برخى از رشته ها تدريس هم مى نمود . برخى از درس هاى ايشان كه ازدحام و كثرت شاگردانش زبانزد بود ، در مسجد شيخ انصارى و مقبره ميرزا محمّد حسن شيرازى برگزار مى شد.
در سال 1349 ق به شهر مقدّس قم مراجعت فرمود و باقى عمر شريفش را در جوار ملكوتى بانوى كرامت به سر برد. پس از ورود به قم مورد تكريم خاصّ علما و مراجع وقت از جمله مرحوم آيت اللّه شيخ عبد الكريم حائرى مؤسّس و زعيم حوزه و مرجع بزرگ شيعه قرار گرفت و به عنوان مشاور وى در اداره امور دينى و مدارس حوزوى جاى گرفت، به گونه اى كه مرحوم حائرى منصب خود در امامت جماعت صحن مطهّر را به او سپرد و پس از مرگ هم وى را به همراه دو تن ديگر وصىّ خويش مقرّر نمود.
آية اللّه حجت مدّتى به تدريس دروس فقه و اصول در حدّ سطح مشغول بود ولى طولى نكشيد كه درس خارج ايشان در قم در رديف مهمترين دروس خارج فقه و اصول قرار گرفت، و بدين ترتيب غالب مشاهير پس از خود را در دامان علمش پروراند.
ايشان در مقام مرجعيت در زمان خود پس از مرحوم بروجردى از بيشترين مقلّدان و محبّان برخوردار بود، و در فضايلى چون زهد ، ساده زيستى ، عنوان گريزى

1.آثار الحجّة، ج۱، ص۹۳.

صفحه از 465