تصوير شماره10: (برگرفته از كتاب راهنماى خواندن انواع خطوط كوفى، ص44)
بنابر آنچه گذشت، از سويى بايد گفت محتوا و درون مايه اين حديثْ سست و نااستوار و با مسلّمات علمى و واقعيات تاريخى ناسازگار است. از سويى ديگر، حديث شناسان اجماعا يكى از معيارها و نشانه هاى تشخيص حديث جعلى را سستى و نااستوارى معنا (ركّة المعنى) دانسته اند. ۱ بنابراين، ناگزير بايد به ساختگى بودن اين حديث و امثال آن حكم كرد.
در پايان، گفتنى است بغوى ـ كه تفسيرش گزيده تفسير ثعلبى است ۲ ـ روايت مورد بحث را دركتاب خود ثبت نكرده است. ۳ ابوالفتوح رازى نيز كه پس از التبيان طوسى، بيشترين بهره را از الكشف و البيان برده ۴ اين روايت را در تفسير خود درج نكرده است. ۵
مجلسى هم ـ كه الكشف و البيان را در زمره منابع دايرة المعارف بزرگ خود موسوم به بحار الأنوار نام مى برد ۶ ـ از اين حديث ذكرى به ميان نياورده است ۷ و اين نكته حاكى از آن است كه حديث مورد بررسى كمترين اعتماد آنان را به خود جلب نكرده است.
1.. مقباس الهداية، ص۷۳؛ منهج النقد فى علوم الحديث، ص۳۱۲؛ الدراية، ص۱۶.
2.التفسير و المفسرون، ج۲، ص ۲۳۶.
3.معالم التنزيل، ج۱، ص۴۴.
4.«ابوالفتوح رازى و...»، ص۱۷.
5.روض الجنان، ج۱، ص۹۵ ـ ۹۷.
6.بحار الأنوار، ج۱، ص۲۵.
7.همان، ج۸۹ ، ص ۳۷۳ ـ ۳۷۵.
