در برخى از چاپ هاى اين كتاب در پاورقى گفته شده كه مراد از «شيخ الجليل»، شيخ مفيد است. ولى همان طور كه شيخ آقابزرگ تهرانى در الذريعة تذكر داده است ^۱ ، از آنجا كه شيخ مفيد متوفاى سال 413ق، بوده و تأليف اين كتاب ـ چنان كه خواهيم گفت ـ در سال 447ق، انجام پذيرفته است، اين احتمال نادرست مى نمايد؛ به ويژه آن كه شيخ طوسى نسبت به او «اطال اللّه بقاءه» گفته است كه از زنده بودن شيخ به هنگام تأليف اين كتاب حكايت دارد.
همچنين بايد گفت كه اين شيخ جليل، سيد مرتضى ديگر استاد شيخ طوسى نيز نمى تواند باشد؛ چرا كه سيد مرتضى نيز در سال 436ق، وفات يافته و خود شيخ نيز در اين كتاب هر جا كه از او نام برده، «رحمه اللّه » گفته است. ^۲
به نظر مى رسد با توجه به سال وفات مشايخ شيخ طوسى مى توان مراد از «الشيخ الجليل» را مشخص نمود و آن اين كه از مجموع 38 شيخى كه براى طوسى ذكر شده است ^۳ ، ظاهرا تنها دو تن از آنان در زمان تأليف اين كتاب زنده بوده اند: ^۴ يكى قاضى ابوالقاسم على تنوخى (م447ق) و ديگرى ابوالعباس باحمد بن على نجاشى صاحب كتاب رجال (م450ق).
بنابراين، شيخ طوسى اين كتاب را به در خواست يكى از اين دو استاد بايد نوشته باشد؛ مگر اين كه بگوييم مراد مؤلف از «شيخ الجليل» يكى از همطرازانش مى باشد كه است. اين احتمال نيز بعيد به نظر مى رسد؛ چرا كه شيخ از سال 436 پس از وفات سيد مرتضى زعامت شيعيان را عهده دار بوده است و در شرح حال او نيامده كه كسى در سطح او بوده، بلكه گفته شده كه در عظمت به جايى رسيد كه خليفه وقت كرسى كلام براى او قرار داد. ^۵

4 ـ 1. زمان و مكان نگارش كتاب

همان طور كه پيش از اين اشاره شده، شيخ طوسى اين كتاب را در سال 447 به رشته تحرير در آورده است. اين مطلب از عبارات خود شيخ در دو جا فهميده مى شود:
يكى آنجا كه مقدار عمر امام زمان (عج) را مشخص كرده است:
فان قيل ادعاؤكم طول عمر صاحبكم امر خارق للعادات ... لأنه على قولكم فى هذا الوقت، الذى هو ستة سبع و اربعين و اربعمائة، مئة و واحد و تسعون سنة. ^۶