مى نويسند و به دروغ به بزرگان نسبت مى دهند و گاهى يك فصل يا يك باب يا زايد بر آن بر يك كتاب معتبر مى افزايند يا چيزى از آن كم مى كنند و اين كار در آن روزگار كه چاپ وجود نداشت و نسخه هاى كتاب، معدود و بلكه غالبا منحصر به فرد و در انحصار يك شخص بود، بسيار آسان بود. به علاوه، زياد اتفاق مى افتاد كه چند نفر براى كتاب خود يك اسم انتخاب مى كردند و اين امر باعث مى شد كه كتاب هاى آنان با هم اشتباه شود يا دو نفر در اسم و كنيه مشترك بودند و معلوم نبود كتاب منسوب به اين اسم، اثر كدام يك از آنهاست و چه بسا يكى از آن دو نفر مورد اطمينان بود و ديگرى مورد سوء ظن. ملاحظه اين نوع محذورات سبب شد كه دانشمندان، علاوه بر آثار خود، كتاب هاى ديگران را هم فهرست كنند. ^۱
در ميان اسامى كتاب هاى برخى علماى شيعه در قرن سوم و چهارم، نام فهرست نيز ديده مى شود؛ از جمله مهم ترين و قديمى ترين فهرست هاى بر جاى مانده شيعه اماميه، فهرست نجاشى است.
احمد بن على بن احمد بن عباس نجاشى (م 450ق) از فهرست نگاران مهم شيعه و فهرست او از قديمى ترين فهرست هاى شيعى است. گرچه نجاشى بيشتر به عنوان عالم رجالى و فهرست او يكى از كتاب هاى چهارگانه اساسى رجالى شيعه شناخته شده، ليكن در اين نوشتار به كتاب او صرفا به عنوان فهرست اصول و مصنفات نگرسته ايم و سعى نموده ايم روش نجاشى را در بيان اطلاعات عمومى مربوط به نويسندگان و مؤلفات آنان و چگونگى ارائه آن به دست آوريم. اطلاعات مربوط به رجال و جرح و تعديل مؤلفان و اشخاص را در مقاله ديگرى عرضه داشته ايم.

1. ذكر مآخذ و مستندات

نجاشى در جاى جاى كتابش مطالب خود را به اقوال علما و صاحب نظران پيشين و معاصر خود مستند مى كند و در موارد بسيارى نيز به طور مستقيم از مشايخ حديثى خود نقل مى كند. او در ارجاع مطالب به منابع آن مختلف عمل مى كند؛ گاه به صورت مبهم و بدون ذكر نام شخصى يا كتابى با استفاده از تعابيرى چند، به منبع خود اشاره مى كند آن تعابير عبارت اند از: «اصحابنا» ( ش41، 56 ، 58 ، 68 ، 621 ، 521 ، 518 ، 516 ، 256، 240، 233، 213، 208، 183، 175، 149، 144، 141، 119، 118، 101، 64 ، 1142، 939، 793، 753، 715، 4 و 1255)،«بعض اصحابنا» ( ش12، 14، 18، 46، 351، 182، 388، 660 ، 598 ، 513 ، 796، 701، 692 ، 1142، 1044، 891 ، 884 و 1193)، «شيخنا» يا «شيوخنا» (ش239، 88 ، 44، 1، 709 و 1047)، «جماعة من اصحابنا» (ش1030)، «قوم» (1032، 966، 895 ، 640 ، 546 ، 241، 233، 84 ، 77، 72)، «جماعة» (ش891 ، 336 و 931)، «بعض اصحاب النسب» (ش198)، «الناس» (ش640)، «قميون» (ش891)، «بغداديون» (ش617)، «آخرون» (ش546)، «اصحاب كتب الرجال» (ش433، 320،