اعلان مشروطيت و تشكيل انجمن ملى
تلاش بى امان و پى گير قاطبه ملت ايران به تغيير نظام استبدادى، سرانجام به ثمر نشست و مظفرالدين شاه قاجار وادار گرديد. روز يكشنبه 14 جمادى الثانى 1324ق مردم گردن نهد و فرمان مشروطه را صادر كند. و در پى آن آزاديخواهان براى انتخاب نمايندگان خود و تهيه مقدمات افتتاح مجلس و تسلط بر حكومت در تاريخ 26 مراد 1285ش اولين گردهمايى خود را با حضور بيش از دو هزار نفر برگزار نمودند و نظام نامه انتخابات را تهيه و براى امضاى شاه به دربار فرستادند.
عوامل استبداد براى حفظ موقعيت خود شاه را مجبور به امضا نكردن نظام نامه مى نمايند و در پى آن تهران به جنبش مى آيد و مردم در تهران و تبريز تحصن نموده در مساجد و تكايا به بست مى نشينند و بالاخره بست نشينى و تحصن آزاديخواهان ثمر مى دهد و شاه نظامنامه انتخابات را در 19 رجب 1324ق برابر با 17 شهريور 1285ش امضا مى كند.
تبريز اولين شهرى بود كه پس از تصويب نظامنامه انتخابات، انجمنى مركب از 20 نفر را تشكيل مى دهد و آن را انجمن ملى نام مى نهد.
عضويت شيخ محمد در انجمن ملى تبريز
يكى از اعضاى مؤثر و با نفوذ در اجمن ملى شيخ محمد خيابانى مى باشد. وى پس از تصويب نظامنامه انتخابات عضو انجمن مى شود. اين انجمن كه براى نظارت بر
انتخابات تشكيل شده بود خدمات بسيار ديگرى از جمله مبارزه با گرانى و گرانفروشى، تشكيل گروه جوانان به نام مجاهد، كه براى مبارزه با اشرار بود. ايجاد كارخانه جوراب بافى و بافندگى، ايجاد كارخانه قالى بافى و... انجام مى دهد.
محمدعلى ميرزا كه در آن زمان وليعهد بود و ساكن تبريز بود فعاليتهاى اين انجمن برايش گران و سخت بود. لذا شروع به مخالفت با آن مى نمود. هنگامى كه انتخابات دوره اول مجلس در تهران برگزار شد. محمدعلى ميرزا كه حاكم تبريز بود انتخابات تبريز را به تعويق انداخت و با اين كار مردم دوباره به پا خواستند و دكانها و بازار را بسته، با شروع اعتراضات مردمى، محمدعلى ميرزا عقب نشينى و فرمان انتخابات را صادر كرد و اينها تماما به خاطر رشادتها و از جان گذشتگيهاى افرادى مانند شيخ محمد بود. و بالاخره با همت اين آزاديخواهان نمايندگان تبريز در 23 ذى القعده 1324 به تهران اعزام شدند.
همان طور كه انتظار مى رفت ده روز پس از امضاى قانون اساسى مظفرالدين شاه درمى گذرد و وليعهد به جاى او مى نشيند. با آغاز به كار مجلس اول كشمكش ميان مجلس اول و محمدعلى ميرزا شروع شد و كار به جايى رسيد كه محمدعلى شاه به پيشنهاد روسيه تزارى اتابك را از اروپا به ايران فراخواند تا در آرايش قوا و كوبيدن آزاديخواهان وى را يارى دهد. به هر حال بار ديگر زحمات مردم و آزاديخواهان به مخاطره مى افتد. شيخ محمد خيابانى و ديگر سران انجمن تبريز نخستين عكس العمل مناسب را نشان مى دهند و به يك كار بسيار مهم و انقلابى دست مى زنند و آن خلع محمدعلى شاه از سلطنت بود.
محمدعلى شاه در سايه اقدامات شيخ محمد خيابانى و انجمن تبريز و خروش مردم سخت هراسان مى شود و شمع سلطنت خود را مانند شمع كم سويى در خاموشى مى بيند. به همين جهت دستور مى دهد اوباشان ميدان توپخانه، چادرها را برچينند و پراكنده گردند و در ضمن عده اى از وزرا، را مأمور مى كند بين او و مجلس ميانجيگرى كرده زمينه صلح و سازش را فراهم آورند. محمدعلى شاه پس از
آسودگى خيال از ماجراى ميدان توپخانه اين بار مستقيما شهر تبريز را هدف مى گيرد.
پس از به توپ بستن مجلس محمدعلى شاه وام هنگفتى ر از روس و انگليس درخواست مى كند. شيخ محمد خيابانى و انجمن به آن اعتراض مى كنند و با كودتاى محمدعلى شاه و انهدام مجلس به دست لياخوف روس بساط مشروطه در همه جاى ايران برچيده مى شود.
