حماسه ساز ده روز مقاومت مردم تبريز و شيخ محمد خيابانى
پس از برچيده شدن مشروطه ايران يكپارچه قيام مى كند و انجمن تبريز و شيخ محمد خيابانى جنبش را در سراسر ايران به دست مى گيرند و بر اثر اين قيام دستور محاصره تبريز به همراه سى هزار قشون صادر مى شود. تبريز يكپارچه غرق در آتش و خون مى شود و شهر تبريز يازده روز محاصره مى شود.
مرحوم خيابانى تفنگ بر دوش در سنگرها با مجاهدين، مدافعه از مشروطيت و آزادى مى نمود و موقعى كه از قائدين مجاهدين اندك فتور و سستى حس مى نمود با بيانهاى شيرين و نطقهاى مهيج آنها را تشجيع و روح تازه در كالبد افسرده آنها توليد مى كرد. ۱
بالاخره مشروطه طلبان با شكست عين الدوله پيروز مى شوند و با پيروزى مشروطه طلبان مردم تبريز به شادى مى پردازند.
خيابانى در سنگر مجلس دوم
شيخ محمدخيابانى پس از به پايان رفتن سلطنت محمدعلى ميرزا و شروع دوره دوم انتخابات با اكثريت آراء به سمت نمايندگى آذربايجان به مجلس مى رود. وى در اوايل عضو هيچ فراكسيونى نبود و عقايدش گرايش به چپ داشت. حاج محمدعلى بادامچى در اين باره گويد:
[شيخ محمد] در عين بى طرفى همواره فكر و عقيده اش با دست چپ مجلس بوده و در مسائل مهمه و قوانين موضوعه با دست چپ متحد و متفق و هم رأى بود تا آنكه
اولتيماتوم معروف هزار و سيصد و بيست و نه روس به ايران داده شد. مرحوم خيابانى يكى از عوامل مهم معترضين بوده و كاملاً با دست چپ متفق و داخل فراكسيون آنها شده و رسما عضو مهم تشكيلات فرقه دموكرات ايران گرديد. ۲
مرحوم خيابانى بعد از آنكه وثوق الدوله وزير خارجه در مجلس درباره قبول كردن اولتيماتوم صحبت كرد، قريبا يك ساعت در مضرات قبول كردن اولتيماتوم صحبت نمود و علنا با اين كار ضديت خود را با قبول اولتيماتوم اعلان كرد. ولى بالاخره ناصرالملك اولتيماتوم را قبول كرد و مجلس دوم را با سرنيزه بست و كودتايى با اين جريان در ايران شروع شد. شيخ محمد خيابانى در سبزه ميدان بالاى سكويى حدود يك ساعت بر عليه كودتا و اولتيماتوم صحبت كرد. پس از چند روز كه خيابانى از نهضت طهران مأيوس شد، خانواده خود را برداشته به مشهد رفت و پس از چند روز دوست دوستان ايشان را دستگير مى كند و سراغ او مى روند ولى شيخ را پيدا نمى كنند. ايشان چندماهى را در مشهد مى مانند. سپس از آنجا از راه روسيه عازم تبريز مى شوند، از جلفا وضع شهر را استعلام مى كند. يك نفر از خويشان نزديك آن مرحوم به جلفا رفته فاميلش را به تبريز آورده خودش باز مدتى در روسيه مى ماند. ۳ و پس از مدتى به تبريز مى آيد.
