دستگيرى خيابانى

در اواخر شعبان 1337ق قشون عثمان به بهانه سركوب و تنبيه آشوريها واردآذربايجان شد و نقاط غربى و شمال غربى آذربايجان را اشغال كرد و قشون را وارد تبريز نمود. و پس از ورود به تبريز جمعيت را تشكيل دادند و آنها بناى اختلاف و جدا كردن آذربايجان از ايران را گذاشتند كه با مخالفت سرسختانه فرقه دمكرات مواجه شدند. لذا عثمانيها خيابانى را در هشتم ذى القعده 1336 دستگير و به اروميه بردند. ايشان دو ماه در آنجا حبس بودند تا سپهسالار وارد آذربايجان شد و ايشان و همراهان را از زندان خلاص كرد.

انتخابات مجلس چهارم

پس از ورود سپهسالار آزاديخواهان قدرت براى نفس كشيدن پيدا كردند و فرقه دمكرات دوباره شروع به كار كرد.
پس از مدتى اعلان انتخابات مجلس چهارم شد و با جديت فرقه دمكرات شش كرسى از كرسيهاى مجلس چهارم توسط دمكراتها اشغال شد و خيابانى با «نه هزار راى» ^۱ وارد مجلس شد.
در اين ميان وثوق الدوله قرارداد معروف انگليس با ايران ^۲ را بسته بود وثوق الدوله كه آگاهى كامل از قدرت فرقه دمكرات و شيخ محمد خيابانى داشت و مى دانست كه نخواهند گذاشت اين قرارداد به تصويب مجلس برسد براى سركوب فرقه دمكرات و خاموش كردن آن به تبريز نيرو اعزام كرد و لذا قيام خيابانى شروع شد.

1.شرح حال و اقدامات شيخ محمد خيابانى، به قلم چند نفر از دوستان و آشنايان او، ص ۳۲، چاپ ايرانشهر، برلين، ۱۳۰۴ .

2.قرارداد معروف ۱۹۱۹ كه به موجب آن ايران به انگلستان فروخته مى شود.

دانشمندان و مشاهير حرم حضرت عبدالعظيم حسني(ع) و شهر ري ج2

494

دوران سكوت خيابانى

پس از ورود خيابانى به تبريز چون آن زمان آذربايجان در تحت استيلاى روسها بود وشجاع الدوله حاكم بود. قدرت نفس كشيدن نبود. لذا آزاديخواهان و شيخ محمد خيابانى به اقتضاى وقت ساكت نشستند. وى در اين مدت مشغول تجارت شد اين رويه تا پنج سال ادامه داشت و پس از پنج ساله فرقه دمكرات دوباره شروع به كار كرد و آن مصادف بود با انقلاب در روسيه تزارى.
خيابانى با همراهى دوستان مشغول توسعه تشكيلات فرقه دمكرات شد و در اين مدت خدمات بسيار را انجام داد از جمله تشكيل ژاندارمرى كه نتيجه فكر او بود.