پرواز
عارف صافى ضمير، فرزانه عاليمقام حكيم آقا محمدرضا قمشه اى اصفهانى پس از ده سال اقامت در تهران و عمرى خدمت به علم و دانش در 1306 ق در سكوتى عارفانه عروج كرد.
اعتماد السلطنه از لحظات درگذشت او، چنين گزارش كرده است:
نزديك نزع با خواص خود گفته بود كه آيا اسب سفيدى را كه حضرت صاحب عليه السلام براى سوارى من فرستاده اند ديديد؟». ۱
در مورد روز و ماه فوت آن بزرگ اختلافى روى داده است. آقا ميراز ابوالفضل كلانتر تهرانى، اواخر محرم ثبت كرده است؛ ۲ ولى احتشام الملك عبدالعلى ميرزا قاجار، غرش صفر نوشته است. ۳ مرحوم صدرالاسلام خوى در مرآة الشرق تاريخ فوت آقا محمدرضا را چنين ياد كرده است:
حتى قضى نحبه في غرة شهر صفر الخير 1306». ۴
درگذشت حكيم قمشه اى با مراسم تشييع جنازه آيت اللّه حاج ملاعلى كنى، عالم بزرگ تهران مقارن شد و اينكه برخى اساتيد فوت او را فوت حاج ملا على كنى همزمان دانسته اند، ظاهرا سهو باشد. چرا كه حاج ملا على كنى در بامداد پنجشنبه بيست و هفتم محرم، درگذشت و تشييع او تا روز يكشنبه اول صفر به تأخير افتاد. ۵
با اعلان تشييع حاج ملا على كنى، مرد و زن پايتخت، براى وداع با فقيه و مرجع بزرگ خود و دفن او در جوار حضرت عبدالعظيم خارج شدند. پس از جند ساعت از رحلت حكيم قمشه اى، تنها چند نفر معدود، پيكر آن عزيز را تشييع كردند. در اين مراسم نورانى، حكيم ابوالحسن جلوه حاضر بود و آقا شيخ هادى نجم آبادى بر او نماز گذارد. ۶
در محل دفن آقامحمدرضا نيز اختلاف شده است؛ امّا همانگونه كه استاد فقيد جلال الدين همائى از شاگردان قمشه اى نقل كرده است و سيدمحمود ساوجى، شاگرد ديگر آن حكيم در پشت مجموعه اى خطى يادداشت نموده، آقا محمدرضا را در مقبره خاندان امام جمعه تهران، حوالى ميدان شوش معروف به «سر قبر آقا» دفن كردند و آنها كه او را مدفون در كنار قبر حاج آخوند محلاتى در ابن بابويه دانسته اند، مربوط به انتقال استخوانهاى حكيم به ابن بابويه بعد از احداث خيابان و تخريب مقبره امام جمعه است. ۷
در هر صورت چه اواخر محرّم چه غره صفر، چه سر قبر آقا و چه در جوار ابن بابويه، آقا محمّدرضا قمشه اى از آنها بود كه «هرگز نميرد آن كه دلش زنده شد به عشق» و مزار او در دل مردم عارف باقى است و نام نيك او براى هميشه بر تارك علم و دانش اين مرز و بوم مى درخشد و تا چراغ حكمت عرفان اسلايم روشن است، فروغ تعاليم او نيز تلألؤ خواهد داشت. بر خردورزان و فرزانگان اين سرزمين است، تا نگذارند ارزش ميراث آن بزرگمردانِ احرار، در دكان صرافى مريدبازان و نابخردان روزگار به نرخ روز قيمت شود و در بازار خودفروشى به حراج رود.
يارب چنين مباد!
1.المآثر و الآثار، ص ۲۲۲.
2.ديوان حاج ميرزا ابى الفضل طهرانى، مقدمه، نظ .
3.نخبگان علم و عمل ايران، ص ۳۶۴.
4.نسخه خطى مرآة الشرق، در كتابخانه آيت اللّه مرعشى قم، تحت شماره ۱۲۲۴۷ موجود است. با سپاس از محقق ارجمند آقاى صدرايى خويى كه عكس نسخه مذكور را در اختيار نگارنده قرار دادند.
5.ر.ك: المآثر و الآثار، باب دهم، ص ۱۸۷.
6.تاريخ حكما و عرفا، ص ۳۰۹.
7.همان، ص ۳۰۷ و ۳۰۹.
