ميراثى گرانقدر
ميرزا محمد طاهر تنكابنى در مدت عمر پربركت خود كتابخانه اى مشتمل بر چهارهزار جلد كتاب خطى و سنگى و نفيس گردآورده بود كه باتوجه به احاطه كافى وى به علوم گوناگون از حيث كيفيت كم نظير و بلكه بى نظير بود. ۱ در واقع كتابخانه اش از نظر كمّى مهم نبود بلكه ارزش محتوايى آن بسيار بالا بود. آن مرحوم بهترين و نفيس ترين نسخ را در علوم مختلف كه ناياب بود فراهم آورد. ۲ و با اين منابع ارزشمند كتابخانه اى در منزل تأسيس كرد كه از مراكز مهم فرهنگى تهران به شمار مى رفت. در بين كتب اين كتابخانه برخى نسخ خطى كمياب وجود داشت و يا آن كه نسخى كه حكيم تنكابنى آنان را با ساير نسخ موجود در تهران و بلكه ديگر نقاط ايران مقابله نموده و نتيجه مقابله و اختلافات نسخ را در هامش نسخه متذكر گرديده و يا بر آن حواشى و تعليقات نگاشته است در آن نگاهدارى مى گرديد و به همين دليل از نظر نفاست بسيار ممتاز بود.
شيخ آقابزرگ تهرانى مى نويسد:
در كتابخانه اين مرد فاضل و عارف نسخه هاى نفيس نگاهدارى مى شد كه برخى از آنها در اواخر عمر او هنگام كسالت و بيماريش به كتابخانه مجلس شورا فروخته شد و باقى مانده كتابها را بازماندگانش براى اداى قرضش به همان كتابخانه فروختند. ۳
شادروان استاد سيد محمد محيط طباطبايى، دانشمند اهل زواره، در اين باره گفته است:
كسانى كه مرحوم ميرزا طاهر را ديده اند نيك مى دانند كه هم مُدرّسى والا مقام بود و هم شخيصتى مورد توجه و احترام، من در مباحثات با ايشان شركت مى كردم و همواره از محضرشان استفاده مى بُردم. بر وى ستم بسيار رفته بود. از كار بركنارش كردند و مقام قضاوت را از وى گرفتند و گوشه نشين ساختند. روزى مرا به منزل خود دعوت كرد تا كتابخانه اش را ببينم و در همين ديدار با فرزند برومندشان نيز آشنا شدم. چندى بعد از آن، ميرزا به سراى باقى شتافت و آقازاده ايشان به من مراجعه كرد و گفت: براى
پرداخت مقدارى قرض گريزى جز فروش كتابهاى پدر نيست. من ايشان را از آن كار منع كردم و موضوع را با كتابخانه مجلس درميان گذاشتم و با موافقت ايشان قرار شد كه كتابها به كتابخانه مجلس منتقل شود و مبلغ قرض نيز از طريق بودجه مدرسه اى كه ميرزا در آن تدريس مى كرد تأمين و پرداخت گردد. قرار براى تنظيم شد كه متن آن را خود تهيه كردم و در آن اين شرط را قرار دادم كه كتابهاى مزبور در مخزنى به نام مرحوم ميرزا طاهر محفوظ بماند و اين چنين شد نتيجه آن كه به خاطر خواهش و وساطت من و بزرگوارى آقازاده آن حكيم فقيد مجموعه اى شامل 1300 ـ 1400 نسخه خطى ممتاز به همراه حدود 1500 ـ 1600 كتاب چاپ سنگى نفيس در بخشى به نام آن مرحوم جاى گرفته و براى هميشه باقى خواهد ماند. ۴
1.مجله گلچرخ، ش ۱۰، تير ۱۳۷۳، ص ۵۲ .
2.لغت نامه دهخدا، ج ۱۰، ص ۱۵۳۱۰ .
3.نقباء البشر في القرن الرابع عشر، همان، ص ۹۷۳؛ شرح حال رجال معاصر، عباس شايان، ج دوم، ص ۱۲، لغت نامه دهخدا، ج ۱۰، ذيل محمد طاهر .
4.گلشن جلوه، ص ۱۶۷ ـ ۱۶۸ .
