آثار ماندگار
ميرزا محمدطاهر تنكابنى با آن درجه از دانش و معرفت و ابعاد تبحرى كه در علوم گوناگون داشت از نگارش كتاب مستقل اجتناب مى كرد و عقيده داشت آنچه را ضرورت داشته كه به رشته نگارش درآيد علماى سلف نوشته اند و هنر ما بايد اين باشد كه محصول انديشه آنان را بفهميم و درك كنيم و براى ديگران بازگوييم، ميرزا روشن ـ طاب ثراه ـ كه از بزرگان شاگردان و اصحاب ميرزا طاهر تنكابنى بوده است و با نهايت سهولت مصباح الانس قاضى فنارى را تدريس مى كرد همين نكات را براى استاد منوچهر صدوقى سها گوشزد كرده و در مورد خودش گفته است: «پيش از آن كه درس خوانده ام كوشيده ام كه تفكر كرده باشم. آنچه ببايد گفت قدما بگفته اند و ما بايد گفته آنها را فهم كنيم». ۱ با اين وجود آثار ذيل از ميرزا طاهر به صورت چاپى و يا مخطوط باقى مانده است و از اين جهت آنان كه گفته اند از مرحوم ميرزا آثارى سراغ نداريم سخنى درست نگفته اند.
1 ـ مختصر شرح احوال ميرزاى جلوه: اين نوشتار اولين اثر قلمى مستقل ميرزا محمدطاهر تنكابنى است كه درباره استاد خود آقا ابوالحسن جلوه نگاشته كه در سال 130ه.ش در شماره 21 از سال دوم مجله آيند چاپ شده و نگارنده آن را در كتاب گلشن جلوه آورده ام.
2 ـ رساله كتب درسى قديم: ميرزا طاهر اين رساله را به سال 1318ه.ش بنا به درخواست سيدحسن تقى زاده نگاشته است. حكيم در اين رساله تقريبا تمامى كتب متد اول در حوزه هاى درسى قديم را نام برده، شرح مختصر درباره آن كتابها داده است. همچنين جاى جاى به ساير حوزه هاى علميه جز حوزه هاى ايران و عراق پرداخته و از كتب متداول در حوزه هاى اهل سنت در كردستان، مصر و شهرهاى ماوراءالنهر كه در آن زمان تحت سيطره تزارها و سپس بلشويكها قرار داشتند نيز بحث به ميان آورده است. اين رساله در دو بخش و به ظاهر با كمى فاصله زمانى از يك ديگر نوشته شده است. اين رساله در فرهنگ ايران زمين، جلد بيستم به كوشش ايرج افشار و نيز در مجله حوزه، شماره ششم (شهريور 1363) درج شده است.
3 ـ زندگينامه برخى از حكما و عرفا و متكلمان: شامل شرح حال مختصر و تصانيف چهل و دو نفر از مشاهير حكيمان، عارفان و متكلمان مسلمان مى باشد كه استاد سيد مصطفى محقق داماد در كتاب نخبگان علم و عمل ايران براى اولين بار آن را به طبع رسانيده است.
4 ـ تشريح چشم: رساله اى است بر اساس نظر حكماى مسلمان در خصوص ويژگيهاى چشم كه در نامه فرهنگستان علوم چاپ شده است.
5 ـ رساله اى در مناجات خمس: اين رساله با موضوع منطق از آثار ميرزا طاهر مى باشد كه ناتمام مانده است.
6 ـ حواشى بر كتاب قانون ابوعلى سينا كه تاكنون به طبع نرسيده و در كتابخانه مجلس موجود مى باشد.
7 ـ حواشى بر جواهر النضيد في شرح منطق التجريد: تجريد منطق از خواجه نصير طوسى است كه شرح معروف و مهم آن از علامه حلى به همين عنوان مى باشد و حكيم تنكابنى بر اى اثر حواشى محققانه اى نوشته كه شرح مذكور و حواشى او در سال
1310ه.ش در تهران به طبع رسيده است.
8 ـ حواشى بر اساس الاقتباس خواجه نصير طوسى: استاد محمد تقى مدرس رضوى در سال 1327ه.ش اين اثر را در تهران به چاپ سپرد كه برخى از حواشى حكيم تنكابنى در آن آمده است.
9 ـ حواشى بر كتاب درة الفاخر نورالدين عبدالرحمن جامى: نسخه متعلق به مرحوم تنكابنى شامل متن كوتاه درة فاخره مى باشد كه تعدادى از حواشى جامى در هامش آن نقل شده است، متن آن به خط نسخ ميرزا طاهر مى باشد امّا حواشى اعم از نوشته هاى جامى و توضيحات ميرزا محمدطاهر به خط نستعليق مى باشد.
10 ـ رساله اى در حقانيت على عليه السلام و حُبّ آن بزرگوار: مطلع اين رساله چنين است: بسم اللّه الرحمن الرحيم اعتصمت باللّه و توكلت على اللّه علىٌ حبّه جنّة قسيم النار والجنة وصىّ المصطفى حقا امام الانس و الجنّه. همراه با تفسير احاديث منوره در اين مورد كه در تاريخ نوزدهم خرداد 1319 نوشته است.
11 ـ تصحيح و مقابله كتاب تمهيد القواعد ابن تركه اصفهانى: محمد طاهر تنكابنى يادآور شده است اصل نسخه كتاب مذكور كه در اختيارش بوده غلط هاى فراوان و برخى جملات مغشوش داشته كه پس از كاوشهاى فراوان نسخه اى را يافته كه در سال 845ه.ق نوشته شده است او اين نسخه ها را با دقت و موشكافيهاى ارزنده مقابله نموده و غلطهاى آن را برطرف كرده تا نسخه اى كه در اختيارش بوده به قول خودش در غايت صحت و اتقان درآمده است او در نفاست نسخه خود مى نويسد:
در يوم سه شنبه 4 شهر محرم الحرام 1322 هجرى از مقابله اين كتاب با نسخه اى كه در سال 845ه.ق كه قريب به زمان تصنيف اين شرح نوشته شده بود فراغت حاصل نموده ام. متذكر مى گردد او به هنگام تصحيح اين اثر آن را نزد استادش محمدرضا صهباى قمشه اى قرائت كرده است. ۲