46

محمّد على مصاحبى عبرت نائينى

(1247 ـ 1321 ش)

شاعر ، متخلص به عبرت . ملقب به عارفعلى . در نايين به دنيا آمد . صرف و نحو را نزد شيخ شيخ محمّد اعمى آموخت و بيان و بديع و منطق و مقدمات حكمت را از محضر ملا محمّد كاشى استفاده كرد و رموز خط را از يكى از بستگان خود آموخت تا جايى كه از خوشنويسان زمان خود گرديد . وى هفده سال از عمرش را به سير و سياحت گذراند و به نقاط مختلف ايران سفر كرد . آن گاه به زادگاه خود باز گشت و به سختى از رهگذر استنساخ كتب زندگى مى كرد . بعد به تهران آمد و تا پايان عمر در اين شهر زندگى كرد . او در ابن بابويه مدفون است . از آثارش موراد زير را مى توان شمرد:
1 . ديوان شعر ، كه منتخبى از آن در تهران در 1313 ش به چاپ رسيده است .
2 . مدينة الادب يا نامه فرهنگيان ، مشتمل بر شرح حال 35 شاعر معاصر خود . در سخنوران نامى معاصر اثر فوق دو كتاب مستقل از هم در يك زمينه معرفى شده است .

ترجمه عبرت نايينى به قلم خود او

«ترجمت مؤلف: شرح حال من بنده محمّد على بن ميرزا عبدالخالق بن ميرزا حبيب اللّه على اكبر بن ميرزا يوسف بن حاج ميرزا جعفر بن ملا مصاحب بدين طريق است . مرحوم والدم طاب ثراه در قريه محمديه از قراء نايين از مادر متولد شد ، به سال هزار
و دويست و چهل و دو ، جد امّى من ملا ميرزا محمّد ـ نوّراللّه مرقده ـ كه از اجلّه علما و جامع معقول و منقول بود ، در حدود سنه هزار و دويست و پنجاه و شش از محمديه به اصفهان آمد . مرحوم والد را با همشيره ايشان كه خواهرزاده او بودند با خود آورد به اصفهان ، مرحوم مير سيد محمّد شهشهانى كه يكى از اجلّه فقها و صاحب تأليفات و تصنيفات عديده بود ، عمه مرا به زنى گرفت ، پدرم نيز در سايه تربيت اين دو بزرگوار مى زيست ، تا روزگار جدم سپرى شده در سال هزار و دويست و هفتاد و هشت بدرود زندگانى گفت ، و در تخته فولاد در تكيه معروف به تكيه مادر شاه مدفون گرديد . سه سال پس از فوت وى پدرم دختر وى را به زنى گرفت ، و در آن هنگام چهل مرحله از مراحل زندگى را طى كرده بود . من در ماه رمضان هزار و دويست و هشتاد و پنج از مادر متولد شدم ، و مير سيد محمّد شهشهانى ـ نوّراللّه مرقده ـ در سال هزار و دويست و هشتاد و هشت به رحمت ايزدى پيوست و وى را در تخته فولاد اول قبرستان دست چپ كه اكنون بنايى دارد معروف به تكيه مير سيد محمّد شهشهانى است ، به خاك سپردند ، و شهشهان محله اى است در اصفهان ، و اصل آن مرحوم از سادات خورزوق بوده و او مجتهدى مسلم بود ، و مقلد بسيار داشت ، و امام جماعت بود در مسجد ذوالفقار ، و وى را كتب بسيار است ، از آن جمله جامع السعاده رساله عملى فارسى ، رضوان الآملين حاشيه بر كتاب قوانين الاصول ،انوار الرياض حاشيه بر شرح كبير ، جنة المأوى منظومه فقه صد هزار بيت ، عروة الوثقى فقه استدلالى ، غاية القصوى در اصول ، و آن مرحوم اولاد نداشت ، و كتب خود را وقف كرد بر طلاب ، و در مدرسه صدر اصفهان در دست ميرزا جهانگير خان بود ، و پس از فوت وى ندانستم چه شد . على الجمله پس از فوت مرحوم مير سيد محمّد ، پدرم پيش خواهرش آمد ، و من چون سالم به پنج رسيد درس فارسى را پيش عمه ام ـ رحمة اللّه عليها ـ فرا گرفتم ، نحو و صرف را در خدمت شيخ مهدى اعمى تحصيل و تكميل كردم ، معانى و بيان و بديع و منطق را در خدمت آخوند ملا محمّد كاشى خواندم ، خط نسخ را از ميرزا محمّدعلى معروف به نايينى تعليم گرفتم . چون بيست و سه سال از عمرم سپرى شد ، پدرم را فرمان در رسيد به سال هزار و سيصد و هشت . پس از فوت پدر مرا هواى سياحت در سر افتاد ، اغلب نقاط ايران را به پاى سياحت درنورديدم ، و به خدمت بسيارى از بزرگان رسيدم ، و از هر كدام به قدر استعداد و قابليت بهره مند شده استفاضه و استفاده كردم . از آن پس به اصفهان و از آنجا به نايين رفته دختر پسر عمه خود مير سيد مهدى بن مير سيد محمّد طباطبايى را به زنى گرفته با وى به اصفهان آمدم ، در همان اوقات عمه ام عيال مرحوم مير سيد محمّد شهشهانى بدرود جهان گفت ، و وى را پهلوى شوهرش به خاك سپردند . من ديگر در اصفهان نمانده به تهران آمدم . و تاكنون كه سال به هزار و سيصد و چهل و هفت هجرى قمرى رسيده در تهرانم .
شيوه ام شاعرى است و پيشه ام كتابت ، از اشعار خود بيتى چند بر مى نگارم» (از اشعار خود 175 بيت آورده است) . نامه فرهنگيان ، نسخه اصل منحصر به فرد متعلّق به كتابخانه مجلس ، شماره 1197» .