62

سيد مرتضى علم الهدى رازى

ابوتراب صفى الدين سيد مرتضى الداعى بن قاسم الحسنى الرازى ملقب و معروف به علم الهدى صاحب كتاب نفيس تبصرة العوام از علماى بزرگ و متكلمين قرن پنجم و ششم هجرى بوده است و صحن شريف امامزاده حمزه كه معروف به مدرسه درب آهنى است مدرسه ايشان بوده و احتمال قوى هم هست كه قبر شريفش در همين صحن بوده ولى به واسطه حوادث رى آثار معدوم شده باشد.
شيخ منتجب الدين بن بابويه گويد:
من ايشان و برادرش سيد مجتبى رازى را زيارت كردم هر دو عالم و صالح و محدّث بودند و آن دو بزرگوار از مفيد عبدالرحمن بن احمد نيشابورى كه از شاگردان شيخ طوسى است روايت مى نمودند و چنانچه مقدّس اردبيلى در حديقة الشيعه نقل نموده و هم در اوايل كتاب تبصره العوام فارسى كه درباره مذاهب مختلفه اسلامى نوشته مشهور به علم الهدى بود مانند همنامش سيد شريف مرتضى علم الهدى گويد: ابوالرضا فضل اللّه فرزند على راوندى از او و برادرش روايت نموده و نيز... ابوعبداللّه جعفر دوربنى طرشتى كه قبرش در طرشت تهران زيارتگاه مردم است از او روايت نموده و هم قطب راوندى و ابن شهرآشوب و شجاع الدين محمد بن احمد بن محمد نيشابورى و بيهقى از او روايت نموده اند.
اشكورى در كتاب محبوب القلوب گويد:
بين اين علم الهدى و امام غزالى مناظراتى واقع شده كه صاحب الذريعه در كتاب ياد شده است در رقم 31813 و خلاصه آن اين است كه در راه مكه و سفر حج با هم بودند و غزالى اصرار داشت كه با او درباره امامت و خلافت صحبت كند و او نمى پذيرفت چون
احتمال نمى داد كه فايده اى داشته باشد پس در يكى از منازل غزالى اصرار ورزيد. سيد مرتضى فرمود به شرط اين قبول مى كنم كه تو در خلال صحبت من حرف نزنى تا من مطلب را تمام كنم و پس از آن اگر جاى سخن بود حرف بزنى پس غزالى پذيرفت و سيد مشغول صحبت و استدلال شد بر خلاف بلا فصل اميرالمؤمنين على بن ابيطالب عليه السلام و غاصب بودن آن سه نفر و هرچه غزالى مى خواست وسط صحبت او به دود و خلط مبحث كند او اشاره مى كرد كه ساكت باش تا مطلب و بيانش به آخر رسيد و از جا حركت كرد و رفت و مجال سخن گفتن به او نداد.
پس غزالى اين بيت را سروده:
شيخ بر ما عرض دين فرمود و رفت
كافر گبرى مسلمان كرد و رفت
و بعضى گفته اند كه غزالى شيعه شد و علّتش همين مباحثه سيد مرتضى علم الهدى رازى بوده است.