مبالغه باشد ... صدر اعظم اعجاب مى كند كه فردوسى در طول سى سال شاهنامه را گفته است و امروز چه كسى مى تواند چنين كارى به انجام برساند . ميرزا مصطفى مى گويد: اين كمترين طلبه اين كار را خواهم كرد . پس از رفتن صدراعظم ، آيت اللّه آشتيانى به فرزندش اعتراض مى كند كه: پسرم! اين چه ادعاى گزافى بود كه در حضور صدر اعظم كردى؟ او مى گويد: پدر! بيهوده نگفتم ، و از همين امروز شروع مى كنم . در مدت شش ماه به سبك شاهنامه ، ديوانى تماما در مدح پيامبر اكرم و امير المؤمنين عليهماالسلام و جنگ هاى حضرت امير و ديگر مطالب در مدح اهل بيت عليهم السلام به نظم درآورد و تقديم پدر نمود . علامه آقا ميرزا حسن آشتيانى هم اين ديوان را به حضور صدر اعظم فرستاد و او بعد از تجليل زياد از نبوغ ميرزا مصطفى او را «افتخار العلما» و ديوانش را «افتخارنامه حيدرى» ناميد . ^۱
ميرزا مصطفى در سايه تربيت و ارشاد پدر به تكميل مدارج علمى و فقهى پرداخت و به مقام ارجمندى از علم و ادب نائل آمد و در زمان حيات پدر و بعد از وفات او مورد توجه و عنايت بزرگان و علماى پايتخت بود . در جنبش تنباكو در كنار پدر و از افراد فعال و مؤثر بود . در جريان اعتراض عليه موسيونور بلژيكى ، نقش مهمّى داشت و در مشروطه نيز فعالانه شركت كرد و از رهبران متحصنين در حرم حضرت عبدالعظيم عليه السلام بود يا به نوشته كسروى «ميرزا مصطفى تقريبا رئيس آن دسته بود» . ^۲
افتخار العلما در عين دارا بودن مقام عليم ، بسيار فعال در مسائل اجتماعى و دلير و شجاع بود و در بيشتر فعاليت هاى سياسى در صحنه حاضر بود ولى پس از ايجاد انحرافاتى در نهضت مشروطه او نيز مانند بسيارى از علما و بزرگان ، كناره گيرى كرد و در شهر رى خانه نشين شد .

37

افتخار العلما آشتيانى

مهدى سليمانى آشتيانى

عالم شهير و اديب دانشمند ميرزا مصطفى مشهور به افتخار العلما و متخلّص به «صهبا» ، شهيد بيت آشتيانى است . وى دوّمين فرزند مجتهد بزرگ و رهبر نهضت تنباكو در تهران ، آيت اللّه حاج ميرزا محمّد حسن آشتيانى (م 1319ق) مى باشد . در سال 1284 ق در تهران به دنيا آمد و از همان كودكى به فراگيرى علوم عربى و ادبيات پرداخت . علاقه وافرى به شعر و شاعرى داشت و از نوجوانى به سرودن شعر مى پرداخت . افتخارنامه حيدرى را در سن هجده سالگى به نظم درآورد كه موجب حيرت بسيارى از اُدباى عصر شد .
آيت اللّه آقا ميرزا محمّد باقر آشتيانى (م 1404ق) در اين باره نقل كرده اند:
... وقتى اتابك اعظم مرحوم ميرزا على اصغرخانِ امين السلطان [صدر اعظم ناصر الدين شاه] به ديدن علامه آقا ميرزا حسن آشتيانى آمده بود و مرحوم عمويم ميرزا مصطفى كه در آن وقت بيش از هجده سال نداشتند ، در مجلس خدمت مى كردند ، مرحوم نخست وزير ، درباره فردوسى و شاهنامه او سخن مى گويد و بسيار تمجيد و تعريف مى نمايد . سپس مرحوم ميرزا مصطفى اظهار مى كند كه: حضرت والا! اينكه مهم نيست ، در همين عصر هم افرادى هستند كه مى توانند مثل فردوسى شعر بگويد و ديوانى در مدّت كوتاه شش ماه به نظم درآورند كه راست و خالى از دروغ و