است . اين آثار ، با نام جبّار عسكرزاده ، متخلّص به عاجز ، در 1290 ش در ايروان چاپ شد . وى ، در همين اوان ، با نوشتن مقالات و سرودن اشعار ، همكارى خود را با روزنامه فكاهى ملانصر الدين آغاز كرد و در 1291 ش به نشر هفته نامه فكاهى لك لك در ايروان پرداخت .
با آغاز جنگ بين الملل اوّل و كشمكشهاى خونين ميان مسلمانان و ارامنه ، ناگزير به تركيه مهاجرت كرد . در آنجا ، ابتدا تحويلدار و سپس فرماندار شهر ايگدير شد؛ ولى چندى بعد ناگزير به قفقاز بازگشت . وى ، در 1297 ش ، در شهر نوراشين ، از توابع ايالت ايروان ، مدرسه اى تأسيس كرد كه به علت آشفتگى اوضاع دير نپاييد . در 1298 ش ، بر اثر شدّت گرفتن خونريزيها در قفقاز ، با خانواده خود به ايران آمد .
باغچه بان خدمات فرهنگى خود را ، به عنوان معلّم كلاس اوّل ، در مدرسه احمديه مرند آغاز كرد و ديرى نگذشت كه نحوه كار وى و پيشرفت شاگردانش جلب توجّه نمود . اولين اثر او در ايران نمايشنامه خُرخُر است كه براى شاگردانش نوشت و در مدرسه اجرا كرد . در اين زمان ، امتياز تأسيس يك دبستان دختران را گرفت؛ ولى ، به سبب مخالفتهاى متعصّبان ، موفق به افتتاح آن نشد .
در 1299 ش ، به جهت حسن شهرتش ، بنا به دعوت رئيس فرهنگ آذربايجان ، به تبريز رفت و در آنجا به كار خود ادامه داد . در اين زمان ، با روش تازه خويش نوشتن كتاب اوّل را براى كودكان آغاز نهاد . باغچه بان براى تدريس مواد گوناگونِ درسى وسايل سمعى و بصرى ساخت و كتاب الفباى آسان را براى تدريس فارسى به ترك زبانانِ بزرگسال نوشت . وى ، همكارى همسر و همكارش ، صفيه ميربابايى ، به تدريس دختران در كلاسهاى مخصوص نيز موفق شد . وى ، در اين زمان ، «جمعيت حمايت معلمين» و «جمعيت تئاتر» را تأسيس كرد و نمايشنامه هاى انتقادى ، ازجمله حيات معلمين و اِرْكَك خالاقيزى (خاله قزىِ نَر) را نوشت .
باغچه بان در 1303 ش ، بنا به پيشنهاد رئيس فرهنگ آذربايجان ، كودكستانى به نام «باغچه اطفال» در تبريز تأسيس كرد و نام خانوادگى خود را از عسكرزاده به باغچه بان

40

جَبّار باغْچه بان (عسكر زاده)

ثمينه باغچه بان

مبدِع روش آموزش ناشنوايان در ايران و پايه گذار آموزش و پرورش پيش از دبستان و از پيشگامان فرهنگ و ادبيات كودكان . او در 1264 ش در ايروان ، از ايالات قفقاز ، به دنيا آمد . پدر و جدّ وى از اهالى تبريز بودند . پدرش قنّاد ، معمار و مجسمه ساز بود و در نقل داستانهاى كهن و اش0عار شاهنامه تبحّر داشت . مادر بزرگش ، بنفشه ، زنى با كفايت ، طبيبِ محل و شاعر بود . اين دو نقشِ مهمّى در پرورش استعدادهاى هنرى و خلاقيت جبّار داشتند .
تحصيلات جبّار به شيوه سنتى و مكتبخانه اى بود . او در پانزده سالگى مجبور به ترك تحصيل شد و به حرفه هاى پدرش روى آورد . در 1284 ش ، به دليل درگيريهاى مذهبى ، به زندان افتاد . در آنجا ، هفته نامه ملاّ نهيب و سپس ملاّ باشى را مى نوشت و مصوّر مى كرد و به كمك همزنجير و همبندش براى فروش به خارج از زندان مى فرستاد . زندان در افكار و معتقدات او تغييرات بنيادى پديد آورد و از آن پس ، با عشق به آرمان صلح و انسان دوستى ، فعّالانه وارد زندگى فرهنگى و اجتماعى شد .
باغچه بان تعليم و تربيت زنان و كودكان را مهم مى شمرد و ، به رغم مخاطرات موجود ، پنهانى به تدريس سرخانه دختران مى پرداخت . از اولين آثار او براى كودكان داستانهاى منظوم قيزيللى يا پْراق (برگ زراندود) و بايرامْچليق (مژده رسانى عيد)