را در استناد به قياس به كار برده ، و احاديث نقل شده از ائمه عليهم السلامرا با نظر خودش مخلوط كرده است .
و در فصل بعد از آن مى گويد:
... من از مسائلى كه ابن جنيد جمع آورى نموده و به اهل مصر نوشته و مسائل مصريه ناميده است ، جواب داده ام . ابن جنيد در آن كتاب اخبار را در چند باب گرد آورده و گمان كرده كه آنها از نظر معانى با هم اختلاف دارند ، و اين اختلاف معانى را به رأى ائمه عليهم السلام منسوب داشته است ، حال آنكه ظن و تخيل او مردود است . من ميان معانى اخبار مزبور قدر جامعى پديد آورده ام تا در آنها اختلافى حاصل نگردد . ^۱
علامه حلى در ايضاح نوشته است:
«به خط سيد سعيد صفى الدين ابن مَعَدّ (صفى الدين محمّد بن معد برادر سيد فخار موسوى) ديدم كه نوشته بود: يك جلد از كتاب تهذيب الشيعه تصنيف ابن جنيد را به دست آوردم كه اوراقى از اول آن افتاده بود . اين جلد «كتاب نكاح» است .
من آن را ورق زدم و به مطالعه آن پرداختم ، ديدم تاكنون كتابى از اين بهتر و رساتر و از لحاظ عبارت نيكوتر و از نظر معنى دقيق تر را از فقهاى شعيه سراغ ندارم!
ابن جنيد در اين جلد موارد اختلاف در مسائل اصول و فروع احكام را به تفصيل مورد بحث قرار داده ، آنگاه آنها را تحرير نموده و به روش شيعه و مخالفان استدلال كرده است .
اگر درست در اين كتاب امعان نظر شود و پى به معانى آن ببرند ، و پيرامون آن غور و بررسى گردد ، ارزش و مقام والاى آن شناخته مى شود و چيزهاى بسيارى از آن به دست مى آيد كه در غير آن نيست ، وَ كَتَبَ محَمّدُ بن مَعَدِّ المُوسَوى» .
سپس علامه حلى خود مى گويد:
من هم از مصنفات اين شيخ عظيم الشأن كتاب الاحمدى للفقه المحمدى را كه مختصر

مى نويسد:
محمّد بن احمد بن جنيد ، ابو على اسكافى ، از مفاخر طائفه و اعاظم فرقه شيعه و افاضل قدماى اماميه است ، و از نظر علم و فقه و ادب و تصنيف و نيكويى تحرير و دقت نظر بر همه آنها فزونى دارد .
او دانشمندى متكلم ، فقيه ، محدث ، اديب و داراى دانشى وسيع بوده ، و در فقه و كلام و اصول و ادب و كتابت و غيره كتاب ها تصنيف كرده است . مصنفات او غير از پاسخ مسائلى كه از وى پرسيده شده ، قريب پنجاه كتاب است .
يكى از آنها كتاب تهذيب الشيعه لاحكام الشريعه ، است كه نزديك به بيست جلد مى باشد و مشتمل بر تمامى كتب فقه ، و تعداد كتاب هاى آن زائد بر يكصدوسى كتاب است ، و ديگر كتاب المختصر الاحمدى للفقه المحمدى است كه مختصر كتاب تهذيب وى مى باشد و همان است كه به دست علماى بعدى رسيده و از آن راه مسلك و اقوال او انتشار يافته است ، و ديگر كتاب ... .
و پس از شمارش بقيه تأليفات وى مى نويسد:
اين شيخ بزرگوار با همه جلالت قدر و رياست و مقام والايى كه در ميان طايفه شيعه داشت ، از وى نقل كرده اند كه قايل به قياس بوده است . اين معنى را جماعتى از اعاظم علماء نقل كرده اند ، معذالك علماى ما او را مورد ستايش فراوان قرار داده اند .
درباره كتاب هايش نيز اختلاف نظر هست . بعضى از علما به كلى آنها را از نظر انداخته اند ، و بعضى ديگر معتبر دانسته اند . ما نخست آنچه را از سخنان آنها يافته ايم نقل مى كنيم ، سپس نظر خود را ابراز مى داريم .
علامه بحرالعلوم آنگاه سخن شيخ و نجاشى ، و علامه را در خلاصه و ايضاح نقل مى كند ، و پس از نقل سخن شيخ مى نويسد:
شيخ مفيد در كتاب المسائل السرويه نوشته است: « ... و اما كتاب هاى ابو على بن جنيد ؛ او آنها را پر از احكامى نموده كه در آنها عمل به ظن كرده ، و روش مخالفين