مى گويد: «كان من اعاظم العلماء المروجين في آشتيان». ^۱
در چنين خانواده اى در دارالمؤمنين آشتيان كودكى پا به عرصه حيات گذاشت كه نام او را محمدحسن گذاشتند. اكثر مورخين سال 1248 ه.ق را سال تولد او نوشته اند و برخى نيز 1243 ه.ق را ذكر كرده اند. هنوز سه سال از تولد اين كودك نگذشته بود كه پدر دانشمندش دار فانى را وداع گفت. وقتى به سنين رشد رسيد مادر پرهيزگارش براى او معلم قرآن و استاد خط گرفت و او مقدمات علوم را در زادگاه فراگرفت. وقتى به سن سيزده سالگى رسيد مادرش تصميم گرفت او را به بروجرد كه در آن زمان از مراكز علمى به شمار مى رفت بفرستد. محمدحسن براى خوشه چينى از محضر دانشمندان اين حوزه در حالى كه هنوز كودكى خردسال بود راهى بروجرد شد و از محضر دو نفر بسيار استفاده كرد .1 ـ علامه مولى اسداللّه بروجردى، وى شاگرد ممتاز و داماد ميرزاى قمى است. استاد اعظم شيخ مرتضى انصارى مدتى شاگرديش را كرده و مشهور است شيخ انصارى اجماعات استاد را محصل قلمداد مى كرده است. در 1271 ق در بروجردوفات يافت. ^۲ 2 ـ علامه سيد شفيع جاپلقى، ايشان از شاگردان سيدعلى صاحب رياض و فرزندش سيد محمد مجاهد است. الروضة البهيّه في الاجازة الشفيعيه، اثر ماندگار اوست. ^۳ آشتيانى در محضر اين دو دانشمند مدت چهار سال به تحصيل پرداخت و ضمنا خود در اين حوزه به تدريس ادبيات و معانى و بيان مشغول بود.

هجرت به عتبات عاليات

52

حسن آشتيانى

مهدى سليمانى آشتيانى

سلسله منور علماى شيعه استواران جاويد، بلندهمتان نستوه و تلاشگران خستگى ناپذيرى بودند كه به تبين حقاق، تفسير دقايق، توضيح احكام و هدايت امت قيام نمودند و چه بر كرسى تدريس و چه در مسند تأليف و تحقيق و چه در ابلاغ احكام جز به خدا و گسترش حقيقت نينديشيده اند و زهد و پارسايى را از زندگى دور نكرده اند. برآنيم تا شُطرى از زندگى، خدمات و آثار مردى بزرگ از تبار فقيهان وارسته يعنى آيت اللّه حاج ميرزا حسن آشتيانى را ورق بزنيم. اگرچه مدفن اين عالم جليل در شهر رى نيست ولى از آنجا كه پيكر آن بزرگوار چندين ماه در جوار حضرت سيدالكريم عليه السلام به امانت بوده است و جمع زيادى از فرزندان و نوادگان وى در اين حرم مطهر مدفونند مختصرى از شرح حال ايشان در اين مجموعه مى آيد.

ولادت

آل آشتيانى از ديرباز خاندان علم و فضيلت و مرجع امور دينى مردم در آشتيان بوده اند. «ميرزا محمد» جد ميرزا حسن از كاتبان و منشيان بوده است و «آقا ميرزا جعفر» پدر ميرزاى آشتيانى، عالمى مشهور در منطقه آشتيان به شمار مى آمده است. اعتماد السلطنه از او به عنوان «مجتهد آشتيانى» ^۱ ياد كرده و علامه آقا بزرگ تهرانى درباره وى