73

عباس نايب السلطنه ملك آرا

پسر دوم محمّد شاه قاجار كه در رجب سال (1255 قمرى) متولد و مشهور است كه محمّد شاه در اواخر سلطنت خود قصد داشته است كه ناصر الدين ميرزا را از وليعهدى بركنار و عباس ميرزا را به جانشينى خود انتخاب كند ولى چون عمرش وفا نكرد اين خيال جامه عمل نپوشيد .
محمّد حسن خان اعتماد السلطنه در يادداشت هاى روزانه خطى خود (شانزدهم جمادى الاولى 1300 ق) مى نويسد:
شب كه درب خانه رفتم شاه تفصيل ناخوشى محمّد شاه را مى فرمودند فرمايش مى كردند من هيچ به مردن محمّد شاه ميل نداشتم بلكه برخلاف ، او را خيلى دوست مى داشتم با وجودى كه با من خيلى بى التفات بود .
لرد كرزن در جلد اول صحفه 394 و 422 كتاب ايران و مسأله ايران راجع به ملك آرا مى نويسد:
گفتار كلنل استوارت درباره بى مهرى محمّد شاه نسبت به ناصر الدين شاه (عباس ميرزا برادر ديگر ناصر الدين شاه نزد پدر حتى مادر مقرب تر و محبوب تر است) و اظهار علاقه به عباس ميرزا كاملاً صحيح است محمّد شاه تا درجه اى به عباس ميرزا توجه داشت كه او را نايب السلطنه لقب داد ناصرالدين اين بى مهرى پدر و توجه به برادر را با كمال دقت مراقب بود و به محض اين كه پدر درگذشت و خود صاحب اختيار مطلق گرديد برادر بيچاره را به عراق عرب تبعيد نمود . مدت تبعيد و آوارگى

2 . اسنادى از مشاهير ادب معاصر ايران، على پيرانصارى ، دفتر اوّل و دوم، اسناد ملى ايران، چاپ اوّل، 1376 .
3 . تاريخ مغول، عباس اقبال با مقدمه ايرج افشار .
4 . تاريخ برگزيدگان و عده اى از مشاهير ايران و عرب، ص 365، چاپ اول، زوا / 1341 .
5 . مجله آينده، سال نوزدهم، ش 7 ـ 9، ص 729، 1372 .
6 . اطلاعات ماهانه(مجموعه)، ش 78، سال هشتم .
7 . كارنامه ياد و تاريخ اراك، ابراهيم دهگان، چاپخانه موسوى، 1345، اراك .
8 . رساله تحقيقى آقاى دكتر سيد محمد دبير سياقى، احوال و آثار اقبال آشتيانى، بى تا .