به تأليف و تدريس پرداخت (مدرس خيابانى ، ج 3 ، ص 374؛ آقا بزرگ تهرانى ، ج 1 ، ص 54) و او نخستين كسى بود كه در (1312 ق) ، مدرسه سپهسالار را افتتاح كرد و طلاّب را در آن سكونت داد و بناى تدريس در آن گذاشت (امين ، ج 2 ، ص 475) .
وى در علوم بسيار صاحب نظر بود و شعر عربى را نيكو مى سرود و مبتكران معانى دقيق و نكات بديع مى بود (مدرس خيابانى ، ج 3 ، ص 374) و قلم فارسى اش هم زيبا و بيانش نيز شيوا بود (آقا بزرگ تهرانى ، ج 1 ، ص 54) و مانندش در زمان خويش از زيادى هوش و كثرت حافظه ديده نشد و هزاران بيت از اشعار فارسى و عربى را از حفظ داشت و در اكثر فنون و علوم شرعى و رياضى و فلكى چيره دست بود . آثار فراوان او ، نشان گرِ اوج فضل و دانش وى است كه عبارت اند از:
1 . شفاء الصدور فى شرح زيارة عاشور ، كه بارها در ايران و هند به چاپ رسيده است و بر آن تفريظ استادش ميرزاى شيرازى ديده مى شود (الذريعه ، ج 14 ، ص 203) . اين كتاب با تحقيق سيد على موحد ابطحى در 2 جلد و با تحقيق سيد ابراهيم شبيرى زنجانى هم به چاپ رسيده است . ديوان اشعارِ عربى كه به اهتمام سيد جلال الدين محدث ارموى در 1369 ق در 408 ص به چاپ رسيده است (الذريعة ، ج 9 ، ص 47) .
2 . اجوبة المسائل المشكلة .
3 . ارجوزة فى اصول الفقه .
4 . الاصابة فى من اجمعت عليه العصابة(مصفى المقال ، ص 434) ـ نسخه خطى آن دركتابخانه مجلس شوراى اسلامى به ش 3812 در 44 صفحه (همراه با تعليقات مؤلف با نام نقاوة الاصابة موجود است .
5 . تقريرات درس فقه و اصول ميرزاى شيرازى (الذريعة ، ج 4 ، ص 435) .
6 . تميمة المحدّث يا تميمة الحديث ـ منظومه اى است در علم درايه ـ (مصفى المقال ، ص 34) .
7 . تنقيح المقالة فى تحقيق الدلالة ـ رساله اى است درباره بحث دلالت در منطق و اصول فقه ـ (الذريعة ، ج 26 ، ص 239) .

8

ابوالفضل تهرانى

ناصرالدين انصارى

حاج ميرزا ابوالفضل تهرانى فرزند حاج ميرزا ابوالقاسم نورى كلانترى ، فقيه اصولى رجالى مورّخ رياضى شاعر ماهر اوايل قرن چهارم هجرى (آقا بزرگ تهرانى ، ج 1 ، ص 53؛ مدرس خيابانى ، ج 3 ، ص 373) در سال 1273 ق زاده شد و پس از دوران كودكى ، فقه و اصول و ديگر علوم نقلى را از پدرش ، ميزرا عبدالرحيم نهاوندى و سيد محمّد صادق طباطبايى و حكمت و فلسفه را از آقا محمّد رضا قمشه اى و ميزرا سيد ابوالحسن جلوه فرا گرفت (آقا بزرگ تهرانى ، ج 1 ، ص 53) .
در (1300 ق) ، به نجف اشرف مهاجرت كرد و از درس ميرزا حبيب اللّه رشتى بهره فراوان برد ، سپس در (1302 ق) به دعوت ميرزاى شيرازى به سامرّا رفت و از محضر ميرزا محمّد حسن شيرازى استفاده كرد و از ملازمان و اطرافيان وى به شمار آمد (امين عاملى ، ج 2 ، ص 475) و همزمان دانش رجال و حديث را هم از حاج ميرزا حسين نورى فراگرفت (مدرس خيابانى ، ج 3 ، ص 373؛ آقا بزرگ تهرانى ، ص 34) او در سامرا ، از جمله فقيهان و اديبان چيره دست به شمار مى رفت و شعر عربى اش ، در اوساط ادبى عرب جايگاه ويژه اى داشت به گونه اى كه شاعر بزرگ سيد حيدر حلّى از هماوردى او ناتوان شد و قصيده اى در مدح او سرود ، كه در ديوانش ثبت است . ^۱
وى در سال (1306 ق) به حج رفت و در سال (1309 ق) به زادگاهش باز گشت و